พระไตรปิฎกฉบับประชาชน

พระอภิธรรมปิฎก เล่ม ๕

เล่มที่ ๓๘

๗. อนุสยมก

( ธรรมเป็นคู่คืออนุสัย )

( ในหมวดนี้ ลีลาในการอธิบายเปลี่ยนไป โดยได้แบ่งหัวข้อเป็น ๗ วาระ คือ

๑. อนุสยวาร วาระว่าด้วยกิเลสที่นอนเนื่องในสันดาน
๒. สานุสยวาร วาระว่าด้วยบุคคลผู้มีอนุสัย
๓. ปชหนวาร วาระว่าด้วยการละ
๔. ปริญญาวาร วาระว่าด้วยการกำหนดรู้
๕. ปหีนวาร วาระว่าด้วยอนุสัยที่บุคคลละได้แล้ว
๖. อุปปัชชนวาร วาระว่าด้วยการเกิดขึ้น
๗. ธาตุวาร วาระว่าด้วยธาตุ

คือผู้เกิดในธาตุไหน คือ กามธาตุ รูปธาตุ อรูปธาตุ จะมีอนุสัยอะไรบ้าง ต่อไปนี้จะยกวาระทั้งเจ็ดขึ้นมากล่าวเป็นลำดับ แต่ก่อนจะถึงวาระทั้งเจ็ดนั้น มีบทตั้งที่อธิบายเรื่องอนุสัยไว้ อันนับเป็นหลักวิชาที่น่าสนใจ )

อนุสัย ( กิเลสที่นอนเนื่องในสันดานหรือที่แฝงตัว ) ๗ ได้แก่อนุสัย คือ

กามระคะ ( คือความกำหนัดในกาม )
ปฏิฆะ (ความขัดใจ ) ,
มานะ ( ความถือตัว )
ทิฏฐิ ( ความเห็น )
วิจิกิจฉา ( ความลังเลสงสัย )
ภวราคะ ( ความยินดีในภพ คือความมีความเป็น )
อวิชชา ( ความหลงไม่รู้ จริง )

อนุสัยคือกามระคะย่อมแฝงตัวตามในที่ไหน ? ในเวทนาทั้งสอง ( คือสุขเวทนาและอุเบกขาเวทนา ) ในกามธาตุ.

อนุสัยคือปฏิฆะย่อมแฝงตัวตามในที่ไหน ? ในทุกขเวทนา.

อนุสัยคือมานะย่อมแฝงตัวตามในที่ไหน ? ในเวทนา ๒ ( คือสุขเวทนาและอุเบกขาเวทนา ) ในกามธาตุ , ในรูปธาตุ ในอรูปธาตุ .

อนุสัยคือทิฏฐิย่อมแฝงตัวตามในที่ไหน ? ในธรรมที่เนื่องด้วยสักกายะ ( กายของตน ) ทั้งปวง .

อนุสัยคือวิจิกิจฉาย่อมแฝงตัวตามในที่ไหน ? ในธรรมที่เนื่องด้วยสักกายะ ( กายของตน ) ทั้งปวง.

อนุสัยภวราคะย่อมแฝงตัวตามในที่ไหน ? ในรูปธาตุและในอรูปธาตุ .

อนุสัยคืออวิชชาย่อมแฝงตัวตามในที่ไหน ? ในธรรมที่เนื่องด้วยสักกายะ ( กายของตน ) ทั้งปวง.

๑. อนุสยวารวาระว่าด้วยกิเลสที่นอนเนื่องในสันดาน หรือที่แฝงตัวตาม อนุสัยคือกามราคะของผู้ใดย่อมแฝงตัวตาม อนุสัยปฏิฆะของผู้นั้นย่อมแฝงตัวตามใช่หรือไม่ ? ใช่ .

อนึ่ง อนุสัยคือปฏิฆะของผู้ใดย่อมแฝงตัวตาม อนุสัยคือกามระคะของผู้นั้นย่อมแฝงตัวตามใช่หรือไม่ ? ใช่ ฯ ล ฯ

๒. สานุสยวารวาระว่าด้วยบุคคลผู้มีอนุสัย ผู้ใดมีอนุสัยเป็นกามราคานุสัย ผู้นั้นย่อมมีอนุสัยเป็นปฏิฆานุสัยใช่หรือไม่ ? ใช่ .

อนึ่ง ผู้ใดมีอนุสัยเป็นปฏิฆานุสัย ผู้นั้นย่อมมีอนุสัยเป็นกามราคานุสัยใช่หรือไม่ ? ใช่ ฯ ล ฯ

๓. ปชหนวารวาระว่าด้วยการละ ผู้ใดละกามราคานุสัยได้ ผู้นั้นย่อมละปฏิฆานุสัยได้ใช่หรือไม่ ? ใช่ .

อนึ่ง ผู้ใดละปฏิฆานุสัย ผู้นั้นย่อมกำหนดรู้กามราคานุสัยใช่หรือไม่ ? ใช่ ฯลฯ

๔ . ปหีนวาร วาระว่าด้วยการกำหนดรู้ ผู้ใดกำหนดรู้กามราคานุสัย ผู้นั้นย่อมกำหนดรู้ปฏิฆานุสัยใช่หรือไม่ ? ใช่.

ผู้ใดกำหนดรู้ปฏิฆานุสัย ผู้นั้นย่อมกำหนดรู้กามราคานุสัยใช่หรือไม่ ? ใช่ ฯลฯ

๕. ปหีนวารวาระว่าด้วยอนุสัยที่ละได้แล้ว กามราคานุสัยอันผู้ใดละได้แล้ว ปฏิฆานุสัยอันผู้นั้นละได้แล้วใช่หรือไม่ ? ใช่ .

ปฏิฆานุสัยอันผู้ใดละได้แล้ว กามราคานุสัยอันผู้นั้นละได้แล้วใช่หรือไม่ ? ใช่ ฯลฯ

๖. อุปปัชชนวารวาระว่าด้วยการเกิดขึ้น กามราคานุสัยเกิดขึ้นแก่ผู้ใด ปฏิฆานุสัยย่อมเกิดแก่ผู้นั้นใช่หรือไม่ ? ใช่ .

ปฏิฆานุสัยเกิดแก่ผู้ใด กามราคานุสัยย่อมเกิดแก่ผู้นั้นใช่หรือไม่ ? ใช่ ฯ ล ฯ

๗. ธาตุวารวาระว่าด้วยธาตุ บุคคลเลื่อนแล้วจากกามธาตุ กำลังเข้าถึงกามธาตุ มีอนุสัยกี่อย่างแฝงตังตาม มีอนุสัยกี่อย่างที่ดับไป ? บุคคลเคลื่อนแล้วจากกามธาตุ กำลังเข้าถึงรูปธาตุ มีอนุสัยกี่อย่างแฝงตัวตาม มีอนุสัยกี่อย่างที่ดับไป ? บุคคลเคลื่อนแล้วจากกามธาตุ กำลังเข้าถึงอรูปธาตุ มีอนุสัยกี่อย่างแฝงตัวตาม มีอนุสัยกี่อย่างแฝงตัวตาม มีอนุสัยกี่อย่างที่ดับไป ? ฯลฯ ( เป็นคำถามนับจำนวนร้อยข้อ ต่อไปนี้เป็นคำตอบพอเป็นตัวอย่าง ) บุคคลเคลื่อนแล้วจากกามธาตุ กำลังเข้าถึงกามธาตุ บางคนก็มีอนุสัย ๗ อย่าง บางคนก็มีอนิสัย ๕ อย่างแฝงตัวตาม อนุสัยที่ดับไม่มี.

บุคคลเคลื่อนแล้วจากกามธาตุ กำลังเข้าถึงรูปธาตุ บางคนมีอนุสัย ๗ อย่าง บางคนมีอนุสัย ๕ อย่าง บางคนมีอนุสัย ๗ อย่าง บางคนมีอนุสัย ๕ อย่าง บางคนมีอนุสัย ๓ อย่างแฝงตัวตาม อนุสัยที่ดับไม่มี ฯลฯ

(หมายเหตุ? เมื่อกล่าวถึงบุถุชน คือผู้ยังหนาไปด้วยกิเลส ก็กล่าวถึงว่า อนุสัย ๗ แฝงตัวตาม ส่วนบุคคล ผู้มีอนุสัยเพียง ๕ ได้แก่พระโสดาบันและพระสกทาคามี เพราะท่านเหล่านี้ละอนุสัยได้ ๒ คือทิฏฐิ ( ความเห็นผิด )วิจิกิจฉา ( ความลังเลสงสัย ) ยังเหลืออีก ๕ คือกามราคะ ( ความกำหนัดในกาม )ปฏิฆะ ( ความขัดใจ ) มานะ ( ความถือตัว ) ,ภวราคะ ( ความยินดีในความมีความเป็น คือในรูปฌาน อรูปฌาน ), อวิชชา (ความไม่รู้ ) คำว่า ความไม่รู้สำหรับพระอริยบุคคล หมายถึงความไม่รู้ชั้นสูงที่ทำให้ยังมิได้เป็นพระอรหันต์ ,มีอนุสัย ๓ ได้แก่พระอนาคามี คือท่านละกามราคะ , ปฏิฆะ , ทิฏฐิ , วิจิกิจฉาได้ แต่ยังละมานะ , ภวราคะ และอวิชชาไม่ได้ ).

จบพระไตรปิฎก เล่มที่ ๓๘

<< ย้อนกลับ || หน้าถัดไป >>

- มูลยมก
- ขันธยมก
- อายตนยมก
- ธาตุนยมก
- สัจจยมก
- สังขารยมก
- อนุสยมก

» พระอภิธรรมปิฎก เล่ม ๑

» พระอภิธรรมปิฎก เล่ม ๒

» พระอภิธรรมปิฎก เล่ม ๓

» พระอภิธรรมปิฎก เล่ม ๔

» พระอภิธรรมปิฎก เล่ม ๕

» พระอภิธรรมปิฎก เล่ม ๖

» พระอภิธรรมปิฎก เล่ม ๗

» พระอภิธรรมปิฎก เล่ม ๘

» พระอภิธรรมปิฎก เล่ม ๙

» พระอภิธรรมปิฎก เล่ม ๑๐

» พระะอภิธรรมปิฎก เล่ม ๑๑

» พระอภิธรรมปิฎก เล่ม ๑๒