สังคมศาสตร์ รัฐศาสตร์ การเมือง เศรษฐศาสตร์ >>

วิวัฒนาการแนวความคิดเรื่องกำเนิดของรัฐ

ปรัชญาที่ว่าด้วยสถาบันการเมือง การปกครอง ของมนุษย์มีมาตั้งแต่สมัยกรีก ในเวลานั้น เอเธนส์เป็นศูนย์กลางอารยธรรมทางการเมือง และเป็นตัวอย่างนครรัฐที่จัดรูปแบบทางการเมืองไว้อย่างมีระเบียบที่สุด ซึ่งรูปแบบนี้มีอิทธิพลอย่างยิ่งต่อรูปแบบการปกครองของรัฐต่างๆ ในปัจจุบันนี้

โสกราติส เปลโต และอริสโตเติล เป็นนักปรัชญาการเมืองคนสำคัญในสมัยกรีก โดย

โสกราติส กล่าวถึงทางด้านคุณธรรมและศีลธรรมจรรยา
เปลโต กล่าวถึงการจัดรูปแบบของรัฐในทางอุดมคติ
อริสโตเติล กล่าวถึงรัฐที่จัดรูปแบบทางการเมืองอย่างเป็นระเบียบ

อริสโตเติล ได้ตั้งข้อสังเกตเกี่ยวกับ “วงจรทางการเมือง” ไว้อย่างน่าฟังดังนี้

เริ่มต้นตั้งรัฐขึ้นโดยผู้นำเพียงคนเดียวที่แข็งแรง กล้าหาญ มีคุณธรรม ปกครองแบบราชาธิปไตย
เมื่อผู้นำเข้มแข็งมากจนเกินไป เริ่มแสดงความโหดร้าย จนขาดคุณธรรม การปกครองจึงเปลี่ยนไปเป็น แบบทรราชย์
ต่อเมื่อมีบุคคลทนการกดขี่ข่มเหงไม่ไหว จนมีคณะบุคคลลุกฮือขึ้นยึดอำนาจ ตั้งตนเป็นใหญ่ การปกครองจึงเปลี่ยนไปเป็นแบบอภิชนาธิปไตย
นานๆ เข้าคณะบุคคลเกิดการแก่งแย่งอำนาจ หรือหลงระเริงมัวเมาในอำนาจ จนเป็นการปกครองใน แบบคณาธิปไตย
เมื่อผู้คนไม่อาจทนทานต่อการปกครองนี้ได้ เกิดเป็นคณะบุคคลที่ต้องการเปลี่ยนแปลงการปกครอง ไปเป็นแบบประชาธิปไตย
เมื่อประชาธิปไตยเสื่อมลง มีการแสดงพลังประท้วงจนสังคมวุ่นวาย ในที่สุดจะมีคนตั้งตนขึ้นมาปราบ ยุคเข็ญ แล้วการปกครองก็กลับไปสู่แบบราชาธิปไตย

ความคิดเรื่องกำเนิดรัฐ ตามทฤษฎีเทวสิทธิ์ เชื่อว่า พระเจ้าเป็นผู้กำหนดกฎเกณฑ์ทางการปกครองทั้งหมดให้มนุษย์ ซึ่งก่อให้เกิดผลสำคัญ 4 ประการ คือ

รัฐเกิดจากพระประสงค์ของพระเจ้า
มนุษย์มิได้เป็นปัจจัยสำคัญในการสร้างรัฐ แต่เป็นเพียงองค์ประกอบของรัฐ
ผู้ปกครองรัฐได้อำนาจปกครองมาจากพระเจ้า ผู้ใดฝ่าฝืนอำนาจรัฐ ผู้นั้นฝ่าฝืนโองการพระเจ้า
ประชาชนในรัฐจะต้องเชื่อฟังอำนาจรัฐโดยเคร่งครัด

ความคิดเรื่องกำเนิดรัฐ ตามทฤษฎีสัญญาประชาคม ซึ่งเป็นผลมาจากความคิดของโธมัส ฮอบส์ จอห์น ล้อค และรุสโซ โดยมีสาระสำคัญ ดังนี้

รัฐเกิดจากมนุษย์ หรือมนุษย์เป็นผู้สร้างรัฐ
ในการสร้างรัฐ มนุษย์มารวมเข้าด้วยกันโดยมีเจตนาแน่นอน เสมือนทำสัญญาร่วมกันว่าจะผูกพัน กัน เผชิญทุกข์เผชิญสุขร่วมกัน
การผูกพันกันดังกล่าวถือเป็นการทำสัญญาประชาคม รัฐจะต้องรับผิดชอบต่อประชาชน
รัฐบาลจะต้องกระทำตามเจตนารมณ์ของประชาชนเหนือสิ่งอื่นใด จะละเมิดมิได้

ความคิดเรื่องการกำเนิดรัฐ ตามทฤษฎีวิวัฒนาการ เป็นทฤษฎีสำคัญและเป็นจริงมากกว่าทฤษฎีอื่น ซึ่งได้รับอิทธิพลจากความคิดของอริสโตเติล มีสาระสำคัญดังนี้

รัฐเกิดขึ้นจากวิวัฒนาการในทางการเมืองของมนุษย์
เมื่อเริ่มต้นมนุษย์รวมตัวกันอยู่เป็นกลุ่มเล็กๆ มีความผูกพันทางสายโลหิต มีความสัมพันธ์ทางเครือ ญาติ ดังที่เรียกว่า วงศาคณาญาติ
ต่อมากลุ่มคนขยายตัวรวมเอากลุ่มชนซึ่งอยู่ในสถานที่เดียวกันหรือใกล้เคียงกันเข้าด้วยกัน มีหัวหน้า ร่วมกัน มีศาสนาหรือลัทธิความเชื่อถืออันเดียวกัน มีขนบธรรมเนียมประเพณีเดียวกัน เรียกว่าเป็น สังคมร่วมเผ่าพันธุ์
ต่อมาสังคมเผ่าพันธุ์ขยายตัวขึ้นจนกลายเป็นนครใหญ่ และในที่สุดหลายรัฐหรือนครก็รวมตัวกัน เป็นจักรวรรดิ