ข้าวโพด (corn, maize) Zea mays L.

การใช้ประโยชน์

ข้าวโพดถูกนำมาใช้ประโยชน์สามแบบใหญ่ๆ ด้วยกัน(ทวีศักดิ์, 2540; Koopmans et al., 1996; Wickens, 2001; Levetin and McMahon, 2003) คือ

นำมาใช้เป็นอาหารของมนุษย์ โดยประเทศกำลังพัฒนาใช้ข้าวโพดเป็นอาหารถึงร้อยละ 40 ประเทศพัฒนาแล้วใช้ข้าวโพดเป็นอาหารร้อยละ 14 กลุ่มประเทศในยุโรปตะวันออกใช้ข้าวโพดเป็นอาหารร้อยละ 4 ประเทศที่มีการรับประทานข้าวโพดและผลิตภัณฑ์จากข้าวโพด ได้แก่ บางส่วนของอดีตสหภาพโซเวียต ทวีปเอเชีย ทวีปแอฟริกา และอเมริกากลาง

การนำข้าวโพดมาบริโภคเป็นอาหารของมนุษย์นั้น มีการเตรียมได้หลายวิธีตั้งแต่รับประทานฝักดิบสดในบางสายพันธุ์ การต้ม การปิ้ง การอบเพื่อรับประทานทั้งฝัก การหมัก การบดหรือโขลกให้แตกแล้วนำไปต้มเป็นข้าวต้ม การนำมาทำเป็นขนมปังและเบเกอรี่ต่างๆ รวมทั้งการแปรรูปโดยให้ความร้อนแก่เมล็ดข้าวโพดแล้วอัดเป็นแผ่นแบนผสมกับสารปรุงแต่งรสชาติจำพวก น้ำตาล น้ำเชื่อม เกลือ และสารปรุงรสซึ่งสามารถนำไปรับประทานได้ทันที มีการทำข้าวโพดคั่วซึ่งเป็นอาหารยอดฮิตรู้จักกันทั่วโลก แล้วมีการปรุงแต่งรสชาติด้วยเกลือ เนย น้ำตาล

คาราเมล ช๊อกโกแลต และธัญพืชชนิดอื่นๆ อาหารเม็กซิกันชื่อดังคือ ทอร์ทิลลา(Tortilla) ทำจากเมล็ดข้าวโพดแก่แช่น้ำด่าง แล้วอัดให้เป็นแผ่นแบนก่อนนำมาทอดรับประทานเป็นอาหารคาวร่วมกับกับข้าว หรือปรุงแต่งรสชาติเป็น

ขนมขบเคี้ยว การนำฝักสดมาคั้นน้ำจากเมล็ดทำเครื่องดื่มเพื่อสุขภาพ หรือนำฝักอ่อนมารับประทานเป็นผัก
ใช้เป็นอาหารเลี้ยงสัตว์หรือส่วนประกอบของอาหารเลี้ยงสัตว์ ซึ่งมีการใช้ทั่วโลก และในเขตอุตสาหกรรมการเลี้ยงสัตว์ของประเทศในเขตอบอุ่น มีการใช้ข้าวโพดเลี้ยงสัตว์ประมาณสองในสามของข้าวโพดทั้งโลกที่ผลิตได้ โดยมีการนำเข้าข้าวโพดเลี้ยงสัตว์จากประเทศต่างๆ นอกเหนือจากที่ผลิตได้เอง ส่วนของลำต้นและใบข้าวโพดที่เหลือจากการเก็บเกี่ยวฝักแล้ว สามารถนำไปใช้เลี้ยงสัตว์ต่อไปได้
ใช้เป็นวัตถุดิบในการแปรรูปเป็นสินค้าอุตสาหกรรม ได้แก่ แป้งข้าวโพด เมล็ดข้าวโพดสดบรรจุกระป๋อง ฝักอ่อนของข้าวโพดบรรจุกระป๋อง น้ำมันปรุงอาหาร น้ำมันสลัด น้ำเชื่อม กรดอินทรีย์ และเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์ รวมทั้งขนมขบเคี้ยวบรรจุในภาชนะปิดผนึกที่มีการผลิตในโรงงานอุตสาหกรรม

ในการผลิตแป้งทำได้จากการขัดสีเมล็ดข้าวโพดที่เปียกชื้น นำไปขัดสีส่วนของผนังผลและเปลือกหุ้มเมล็ดให้หลุดออก แล้วแยกส่วนของจมูกข้าวหรือเอ็มบริโอและรำออกมา นำส่วนของเอนโดสเปิร์มที่แยกได้ไปบดเป็นแป้งข้าวโพด ที่มีความละเอียดของเนื้อแป้งแตกต่างกันไปตามลักษณะของความต้องการในการใช้งาน ซึ่งถูกนำมาใช้ในการผลิตอาหาร น้ำยาอัดกลีบเสื้อผ้า และผลิตภัณฑ์ต่างๆ ส่วนของเอ็มบริโอและรำถูกนำไปใช้ในการสกัดน้ำมันเพื่อการผลิตสบู่และกลีเซอรีน รวมทั้งน้ำมันปรุงอาหารสำหรับทำขนมและน้ำมันสลัด กากที่เหลือจากการผลิตแป้งและน้ำมันถูกนำไปใช้ในการผลิตอาหารสัตว์

เมล็ดข้าวโพดหนัก 100 กิโลกรัม ที่ความชื้น 16 เปอร์เซ็นต์ มีแป้งเป็นส่วนประกอบ 64 กิโลกรัม และ น้ำมัน 3 กิโลกรัม นอกจากนี้เปลือกทางด้านในของฝักและเส้นใยภายในลำต้นถูกนำไปใช้ในการทำกระดาษ (ทวีศักดิ์, 2540; Koopmans et al., 1996)

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์
การจำแนกข้าวโพด
การใช้ประโยชน์
คุณค่าทางอาหาร
การขยายพันธุ์
นิเวศวิทยา
การเก็บเกี่ยว
การส่งออก