ข้าว (Rice) Oryza sativa L.

นิเวศวิทยา

ข้าวสามารถเจริญเติบโตได้ที่เส้นรุ้ง 53 องศาเหนือ ทางตอนเหนือของประเทศจีนจนกระทั่งถึงเส้นรุ้ง 35 องศาใต้ ในรัฐนิวเซาท์เวลล์ของประเทศออสเตรเลีย
ข้าวท้องถิ่นมักเป็นข้าวที่ไวต่อแสงต้องได้รับช่วงวันสั้นจึงจะมีการออกดอก แต่ข้าวที่ได้รับการปรับปรุงพันธุ์ขึ้นใหม่มักเป็นข้าวที่ไม่ไวแสง ช่วงวันวิกฤติของข้าวที่ไวแสงประมาณ 12.5-14 ชั่วโมง
ข้าวจะให้ผลผลิตสูงเมื่อได้รับแสงแดดจัดเต็มที่ นอกจากนี้ยังพบว่าเมล็ดข้าวที่เจริญในช่วงฤดูแล้งมีปริมาณผลผลิตสูงกว่าในช่วงฤดูฝน อุณหภูมิที่เหมาะสมต่อการเจริญเติบโตอยู่ระหว่าง 20-38 องศาเซลเซียส ที่อุณหภูมิต่ำกว่า 15 องศาเซลเซียส มีผลให้ดอกย่อยของข้าวเป็นหมันได้ นอกจากนี้อุณหภูมิต่ำทำให้เมล็ดข้าวมีความงอกต่ำ ต้นกล้าตาย ใบข้าวเปลี่ยนเป็นสีเหลือง การแตกกอน้อย ช่อดอกย่อยเหี่ยวลีบ มีความเป็นหมันสูง ต้นเตี้ยแคระให้ผลผลิตเมล็ดข้าวต่ำ

ความอุดมสมบูรณ์ของดินและอุณหภูมิของน้ำที่ท่วมในนาข้าว มีผลต่อปริมาณธาตุอาหาร การเติบโตและปริมาณผลผลิตของข้าวด้วย อุณหภูมิที่เหมาะสมต่อการออกดอกการบานของดอก และการถ่ายเรณูอยู่ที่ระดับสูงกว่า 21 องศาเซลเซียส

ดินที่เหมาะสมต่อการเจริญเติบโตของข้าวมีตั้งแต่ดินทรายจนถึงดินโคลนมีปริมาณอินทรียสาร 1-50 เปอร์เซ็นต์ ค่า pH ตั้งแต่ 3-10 เกลือ 0-1 เปอร์เซ็นต์ มีปริมาณแร่ธาตุต่างๆ อยู่ในระดับต่ำมากจนถึงสูงมากได้ ดังนั้นสภาพแวดล้อมที่แตกต่างกันจึงส่งผลให้ลักษณะทางสัณฐานวิทยาของข้าวพันธุ์เดียวกันต่างกันไปด้วย

ปริมาณน้ำเป็นปัจจัยสำคัญที่กำหนดการเติบโตของข้าว ข้าวซึ่งปลูกบนที่ดอนต้องการน้ำฝนอย่างน้อย 750 มิลลิเมตร ตลอดระยะเวลาของการเติบโตในช่วง 3-4 เดือน และไม่ทนทานต่อการถูกน้ำท่วมขัง ขณะที่ข้าวซึ่งปลูกในที่ลุ่ม ต้องอยู่ในสภาพที่ได้รับน้ำท่วมขังอยู่ตลอดเวลา จึงนิยมปลูกกันในบริเวณพื้นที่ราบลุ่ม ที่ราบริมฝั่งแม่น้ำและบริเวณปากแม่น้ำ บริเวณน้ำที่ข้าวเหล่านี้ต้องการประมาณ 1,200 มิลลิเมตรต่อหนึ่งฤดูกาล

ข้าวมีการเจริญเติบโตในสภาพที่มีความชื้นในดินและในอากาศสูง สามารถปลูกได้ตั้งแต่พื้นที่ราบระดับน้ำทะเล จนกระทั่งบนยอดเขาสูงระดับ 1,230 เมตร ในประเทศฟิลิปปินส์ และ 2,300 เมตร ทางตะวันออกเฉียงเหนือของเทือกเขาหิมาลัย โดยพบว่าระดับความสูงของพื้นที่แทบไม่มีผลต่อการเจริญเติบโตของต้นข้าว (Vergar and De Datta, 1996)

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์
การจำแนกข้าว
การใช้ประโยชน์
คุณค่าทางอาหาร
การขยายพันธุ์
นิเวศวิทยา
การเก็บเกี่ยว
การส่งออก