ข้าวสาลี (Wheat) Tritcum aestivum Linn.

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์

เป็นพืชปีเดียว มีการแตกกอเป็นกระจุกหนาแน่น อาจมากถึง 40 ลำต่อกอ ขึ้นกับสายพันธุ์และสภาพแวดล้อม แต่ส่วนใหญ่มักพบว่ามี 2-5 ลำ ลำต้นสูงประมาณ 40-150 เซนติเมตร มี 4-7 ข้อต่อลำต้น ลำต้นเป็นรูปทรงกระบอกบริเวณโคนใหญ่ส่วนปลายเรียว ข้อของลำต้นมีลักษณะแข็ง ปล้องลำต้นกลวง มีรากพิเศษเริ่มเกิด 2-6 ราก และมีรากแขนงจำนวนมาก ใบเป็นใบเดี่ยว การเรียงใบแบบสลับ ใบเจริญออกจากข้อของลำต้นโดยเรียงออกไปทางด้านข้างเป็น 2 แถว เขี้ยวใบมีลักษณะเป็นแผ่นกลม ลิ้นใบเป็นเยื่อบาง แผ่นใบแบนเป็นรูปแถบ ยาว 15-40 เซนติเมตร กว้าง 1-3 เซนติเมตร แผ่นใบเรียบหรือมีขนเล็กน้อย ช่อดอกแบบช่อเชิงลดยาว 5-15 เซนติเมตร มีหาง มีขนาดรูปร่างและความหนาแน่นของดอกย่อยแตกต่างกันไปตามพันธุ์ หางอาจยาวได้ถึง 16 เซนติเมตร

ช่อดอกเป็นแบบช่อเชิงลด แกนกลางช่อดอกมีลักษณะหยักแบบฟันปลา ช่อดอกย่อยแต่ละช่อติดอยู่ที่ข้อของแกนกลางมีลักษณะแบนออกทางด้านข้าง มี 3-9 ดอกย่อย ดอกย่อยเป็นดอกสมบูรณ์เพศ ดอกย่อยที่อยู่ด้านบนสุดของช่อดอกย่อย 1-2 ดอก อาจลดรูปลงมามีขนาดเล็ก และอาจมีดอกย่อยเพียงดอกเดียวในช่อดอกที่เป็นดอกสมบูรณ์เพศ กาบช่อย่อยมีลักษณะคล้ายกระดาษมีขนาดไม่เท่ากัน กลีบคู่ล่างเป็นติ่งแหลมอ่อนหรือเป็นหาง กาบล่างกลมหรือเป็นสันบริเวณส่วนปลาย อาจมีหางหรือเป็นปลายทู่ กาบบนมีขนเล็กๆ มีกลีบเกล็ด 2 กลีบมีขนเล็กๆ มีเกสรเพศผู้ 3 อัน เกสรเพศเมีย 1 อัน ซึ่งมี 1 รังไข่ และยอดเกสรเพศเมียมี 2 แฉกแยกออกจากกันมีลักษณะเป็นพู่ ผลแบบธัญพืชมีลักษณะรี มีร่องตรงกลาง มีสีน้ำตาลแดง เหลือง ขาว หรือ สีเข้ม (van Ginkel and Villareal, 1996)

ภาพวาดแสดงลักษณะของส่วนต่างๆ ของข้าวสาลี
1. ลำต้นที่มีการแตกกอ 2. ลิ้นใบและเขี้ยวใบ
3. ช่อดอกของสายพันธุ์ที่ดอก่อยไม่มีหาง 4. ช่อดอกย่อยขนาดเล็ก
5 ดอกสมบูรณ์เพศที่ถูกดึงกาบบนและกาบล่างออก
6. ผลที่ห่อหุ้มเมล็ดไว้ภายใน (van Ginkel and Villareal, 1996)

ภาพข้าวสาลีที่ปลูกในแปลงทดลอง
ของโครงการหลวง ทางภาคเหนือของประเทศไทย
(งามชื่น, 2548)

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์
การจำแนกข้าวสาลี
การใช้ประโยชน์
คุณค่าทางอาหาร
การขยายพันธุ์
นิเวศวิทยา
การเก็บเกี่ยว-การส่งออก