ศาสนา ลัทธิ ความเชื่อ นิกาย พิธีกรรม >>

ปรมัตถธรรม

จิตปรมัตถ์
เจตสิกปรมัตถ์
รูปปรมัตถ์
นิพพานปรมัตถ์
สงเคราะห์ปรมัตถธรรม 4
สังขารทั้งปวงไม่เที่ยง
สังขารทั้งปวงเป็นทุกข์
ธรรมทั้งปวงเป็นอนัตตา
ขันธ์ 5

ธรรมทั้งปวงเป็นอนัตตา

ธรรมทั้งปวง ได้แก่ปรมัตถธรรมทั้ง 4 คือ จิต เจตสิก รูป นิพพาน ธรรมทั้งปวงเป็นอนัตตา คือ ไม่ใช่ตัวตน ไม่อยู่ในอำนาจบังคับบัญชา ของบุคคลใด

นิพพานเป็นปรมัตถธรรม เป็นธรรมที่มีจริง นิพพานไม่ใช่สังขารธรรม เป็นวิสังขารธรรม คือ เป็นธรรมที่ไม่เกิด [ขุททกนิกาย ปฏิสัมภิทามรรค ญาณกถา ข้อ 28] ตรงกันข้ามกับสังขารธรรม สังขารธรรม คือธรรมที่เกิดขึ้น มีปัจจัยปรุงแต่ง วิสังขารธรรมคือธรรมที่ไม่เกิดขึ้น ไม่มีปัจจัยปรุงแต่ง

นิพพาน เป็นอสังขตธรรม ไม่ใช่สังขตธรรม [อังคุตตรนิกาย อสังขตสูตร ข้อ 487] สังขตธรรม คือธรรมที่เกิดดับ อสังขตธรรมคือธรรมที่ไม่เกิดดับ นิพพานไม่มีปัจจัยจึงไม่เกิดดับ

• จิต เจตสิก รูป เป็นสังขารธรรม เป็นโลกียะ คำว่าโลกียะ หมายถึงแตกดับทำลาย ส่วนนิพพานเป็นวิสังขารธรรมเป็นโลกุตตระ คำว่า โลกุตตระ หมายถึง พ้นจากโลก
• นามธรรม (รู้อารมณ์) จิตปรมัตถ์ 89 หรือ 121, เจตสิกปรมัตถ์ 52 (สังขารธรรม สังขตธรรม)
• รูปธรรม รูปปรมัตถ์ 28 (สังขารธรรม สังขตธรรม)
• นามธรรม (ไม่รู้อารมณ์) นิพพานปรมัตถ์ (วิสังขารธรรม อสังขตธรรม)
  
  [ธรรมสังคณีปกรณ์ นิกเขปกัณฑ์ ข้อ 844 วิภังคปกรณ์ ขันธวิภังค์ ข้อ 1]
  นิพพานปรมัตถ์ อสังขตธรรม