อำนาจอธิปไตย

สถาบันของอำนาจบริหาร (Executive)

อำนาจบริหารคือ อำนาจในการนำกฎหมาย มาใช้ปกครองประเทศ เป็นอำนาจที่จะรักษากฎหมาย องค์การที่มีอำนาจหน้าที่ในเรื่องนี้คือรัฐบาล

รัฐบาล ( Government ) คือองค์กรของรัฐ ที่ได้รับมอบหมายให้เป็นผู้ใช้อำนาจอธิปไตย เป็นองค์กรที่เสนอนโยบาย และดำเนินนโยบายที่จำเป็น เพื่อสนองความต้องการของพลเมือง เพื่อรักษาผลประโยชน์ของพลเมือง และทำหน้าที่จัดระเบียบการปกครอง เพื่อให้เกิดความสงบ เรียบร้อย และเพื่อให้รัฐคงอยู่ตลอดไป

รูปของรัฐบาล ( Form of Government )

ถ้าจะแบ่งรูปแบบของรัฐบาลโดยอาศัยหลักการแยกอำนาจ ( Separation of Power) เราอาจแบ่งรูปของรัฐบาลได้ 2 รูปแบบดังนี้

รัฐบาลแบบคณะรัฐมนตรี ( Cabinet Government or Parliamentary Government ) คือแบบของรัฐบาลที่มีการรวมอำนาจ บริหาร และอำนาจนิติบัญญัติบางส่วนให้องค์การหนึ่งเป็นผู้ใช้ ทั้งนี้เพื่อส่งเสริมความราบรื่น และความเป็นอันหนึ่งอันเดียวกันในการปกครองรัฐ องค์การดังกล่าวก็คือ คณะรัฐมนตรีนั่นเอง กล่าวคือคณะรัฐมนตรีนอกจากจะเป็นผู้ใช้ อำนาจบริหารแล้ว ยังเป็นผู้นำในการออกกฎหมายอีกด้วย รัฐบาลแบบคณะรัฐมนตรีจะมีลักษณะดังนี้

1.ฝ่ายบริหารประกอบด้วยนายกรัฐมนตรีเป็นหัวหน้า และมีรัฐมนตรีต่างๆรวมเรียกว่า คณะรัฐมนตรี เป็นผู้ใช้อำนาจบริหาร และต้องรับผิดชอบร่วมกัน

2. คณะรัฐมนตรี มาจากพรรคการเมืองที่มีเสียงข้างมาก ในสภาผู้แทนราษฎร หัวหน้าพรรคจะเป็นนายกรัฐมนตรี และรัฐมนตรีส่วนมากเป็นสมาชิกรัฐสภา และมีฐานะเป็นบุคคลชั้นนำของพรรค

3. ก่อนเข้าบริหารประเทศ รัฐบาลต้องแถลงนโยบายต่อรัฐสภา และนโยบายของรัฐบาลจะต้องได้รับความไว้วางใจจากรัฐสภา

4. ระยะเวลาที่อยู่ในตำแหน่งของคณะรัฐมนตรี ขึ้นอยู่กับรัฐสภา ถ้าสภาไม่ไว้วางใจ คณะรัฐมนตรีต้องลาออก หรือยุบสภาเพื่อให้มีการเลือกตั้งใหม่ คณะรัฐมนตรีจะอยู่ในตำแหน่งต่อไป หรือไม่ขึ้นอยู่กับ ผลการเลือกตั้งหลังยุบสภานี้

5. รัฐมนตรีมีสิทธิอภิปรายในรัฐสภาได้ และจะต้องตอบข้อซักถาม หรือ กระทู้ถามของสมาชิกในสภา

6. คณะรัฐมนตรีเป็นผู้เสนอร่างกฎหมาย เพื่อให้รัฐสภาพิจารณาออกใช้เป็นกฎหมายต่อไป

7. อำนาจนิติบัญญัติ และอำนาจบริหารมีความสัมพันธ์กัน คนๆ เดียวอยู่ได้ 2 อำนาจ (เป็นทั้งสมาชิกสภาผู้แทนและรัฐมนตรี)รัฐบาลแบบคณะรัฐมนตรีนี้ อังกฤษเป็นผู้นำขึ้นก่อน และแพร่หลายไปยังประเทศต่างๆ ทั้งที่มีกษัตริย์หรือประธานาธิบดีเป็นประมุข

รัฐบาลแบบประธานาธิบดี ( Presidential Government ) คือรัฐบาลที่กำหนดให้อำนาจนิติบัญญัติและอำนาจบริหารแยกจากกัน ต่างฝ่ายต่างเป็นอิสระ แต่ก็มีอำนาจที่จะควบคุมและเหนี่ยวรั้งซึ่งกันและกัน ( Checks and Balances ) รัฐบาลแบบประธานาธิบดีมีลักษณะดังนี้

1. ประธานาธิบดีเป็นหัวหน้าฝ่ายบริหาร เป็นผู้แต่งตั้งรัฐมนตรี รัฐมนตรีรับผิดชอบโดยตรง ต่อประธานาธิบดีแต่เพียงผู้เดียว

2. รัฐมนตรีไม่เป็นสมาชิกรัฐสภา ไม่มีสิทธิเข้าประชุมในรัฐสภา เพื่ออภิปรายหรือตอบกระทู้ถาม

3. นโยบายของฝ่ายบริหารไม่ต้องรับความไว้วางใจจากรัฐสภา รัฐบาลไม่ต้องแถลงนโยบายต่อรัฐสภา

4. ฝ่ายบริหารสามารถอยู่ในตำแหน่งได้ จนครบวาระตามที่รัฐธรรมนูญกำหนด มิได้อยู่ภายใต้การควบคุมของรัฐสภา สมาชิกรัฐสภา ไม่มีสิทธิลงมติ ไม่ไว้วางใจรัฐบาล และรัฐบาลไม่มีอำนาจที่จะยุบสภาผู้แทน เพื่อให้เลือกตั้งใหม่

5. ฝ่ายบริหารไม่ได้มีส่วนเกี่ยวข้องในการเสนอร่างกฎหมายเข้าสู่การพิจารณาของรัฐสภา เพียงแต่เสนอแนะต่อรัฐสภาว่า ควรออกกฎหมายเรื่องใด

6. ฝ่ายบริหารและฝ่ายนิติบัญญัติ มีอำนาจทัดเทียมกัน และมีอิสระแยกจากกัน คนๆ เดียวจะอยู่ 2 อำนาจไม่ได้ (สมาชิกสภาผู้แทนเป็นรัฐมนตรีไม่ได้)

รัฐบาลแบบนี้เริ่มต้นในสหรัฐ และแพร่หลายไปยังประเทศต่างๆ โดยเฉพาะประเทศที่หลุดพ้นจากการเป็นเมืองขึ้น หรือประเทศที่ปฏิวัติล้มล้าง การปกครองแบบราชาธิปไตย รัฐบาลแบบคณะรัฐมนตรี และรัฐบาลแบบประธานาธิบดี ต่างก็มีข้อดี ข้อเสียต่างกัน