ศาสนา ลัทธิ ความเชื่อ นิกาย พิธีกรรม >>
คัมภีร์ที่ 1 พระธรรมสังคณี
คัมภีร์ที่ 2 พระวิภังค์
คัมภีร์ที่ 3 ธาตุกถา
คัมภีร์ที่ 4 ปุคคลบัญญัติ
คัมภีร์ที่ 5 กถาวัตถุ
คัมภีร์ที่ 6 ยมก
คัมภีร์ที่ 7 มหาปัฏฐาน
คัมภีร์ที่ 3 ธาตุกถา
บาลี
สงฺคโห อสงฺคโห. สงฺคหิเตน อสงฺคหิตํ. อสงฺคหิเตน สงฺคหิตํ,
สงฺคหิเตน สงฺคหิตํ, อสงฺคหิเตน อสงฺคหิตํ, สมฺปโยโค วิปฺปโยโค, สมฺปยุตฺเตน
วิปฺปยุตตํ, วิปฺปยุตฺเตน สมฺปยุตฺตํ, อสงฺคหิตํ.
คำแปล
มาติกา คือแม่บท 14 คือ ธรรมที่สงเคราะห์เข้าได้
ธรรมที่สงเคราะห์เข้าไม่ได้ 1, ธรรมชาติที่นับสงเคราะห์เข้าไม่ได้
ด้วยธรรมที่นับสงเคราะห์เข้าได้ 1. ธรรมชาติที่นับสงเคราะห์เข้าได้
ด้วยธรรมที่นับสงเคราะห์เข้าไม่ได้ 1, ธรรมชาติที่นับสงเคราะห์เข้าได้
ด้วยธรรมที่นับสงเคราะห์เข้าได้ 1, ธรรมชาติที่นับสงเคราะห์เข้าไม่ได้
ด้วยธรรมที่นับสงเคราะห์เข้าไม่ได้ 1, ธรรมที่ประกอบกันได้ ธรรมที่ประกอบกันไม่ได้
1, ธรรมชาติที่ประกอบเข้ากันไม่ได้ ด้วยธรรมที่ประกอบเข้ากันได้ 1,
ธรรมชาติที่ประกอบเข้ากันได้ ด้วยธรรมที่ประกอบเข้ากันไม่ได้ 1,
ธรรมชาติที่ประกอบเข้ากันได้ ด้วยธรรมที่ประกอบเข้ากันได้ 1,
ธรรมชาติที่ประกอบเข้ากันไม่ได้ ด้วยธรรมที่ประกอบเข้ากันไม่ได้ 1,
ธรรมชาติที่ประกอบเข้ากันได้และที่ประกอบเข้ากันไม่ได้
ด้วยธรรมที่นับสงเคราะห์เข้ากันได้ 1,
ธรรมชาติที่นับสงเคราะห์เข้ากันได้และที่นับสงเคราะห์เข้ากันไม่ได้
ด้วยธรรมที่ประกอบกันได้ 1, ธรรมชาติที่ประกอบกันได้ และประกอบกันไม่ได้
ด้วยธรรมที่นับลงเข้ากันไม่ได้ 1, และธรรมชาติที่นับสงเคราะห์เข้ากันได้
และนับสงเคราะห์เข้ากันไม่ได้ ด้วยธรรมที่ประกอบกันไม่ได้ 1 รวม 14 นัย
ข้อที่ควรกำหนดมาติกา 14 นัย
นัยที่ 1 คือ สงฺคโห อสงฺคโห.
นัยที่ 2 คือ สงฺคหิเตน
อสงฺคหิตํ.
นัยที่ 3 คือ อสงฺคหิเตน สงฺคหิตํ.
นัยที่ 4 คือ สงฺคหิเต สงฺคหิตํ.
นัยที่ 5 คือ อสงฺคหิเตน อสงฺคหิตํ.
นัยที่ 6 คือ สมฺปโยโค วิปฺปโยโค.
นัยที่ 7 คือ สมฺปยุตฺเตน วิปฺปยุตตฺตํ.
นัยที่ 8 คือ วิปฺปยุตฺเตน
สมฺปยุตฺตํ.
นัยที่ 9 คือ สมฺปยุตฺเตน สมฺปยุตฺตํ.
นัยที่ 10 คือ วิปฺปยุตฺเตน
วิปฺปยุตฺตํ.
นัยที่ 11 คือ สงฺคหิเตน สมฺปยุตฺตํ วิปฺปยุตฺตํ.
นัยที่ 12 คือ
สมฺปยุตฺเตน สงฺคหิตํ อสงฺคหิตํ.
นัยที่ 13 คือ อสงฺคหิเตน สมฺปยุตฺตํ วิปฺปยุตฺตํ.
นัยที่ 14 คือ
วิปฺปยุตฺเตน สงฺคหิตํ อสงฺคหิตํ.
ตามนัยแห่งพระบาลีทรงจัดมาติกา ไว้ 5 คือ :-
1. นยมาติกา
2. อัพภันตรมาติกา
3. นยมุขมาติกา
4. ลักขณมาติกา
5. พาหิรมาติกา
ความประสงค์ของนัย
นัยที่ 1 ทรงแสดงไขให้ทราบถึงธรรมที่นับสงเคราะห์เข้ากันได้ และเข้ากันไม่ได้ แจกออกเป็น 8 ตอน คือ ขันธ์ อายตนะ ธาตุ สัจจะ อินทรีย์ ปฏิจจสมุปปาทาทิ ติกะ ทุกะ
ยกตัวอย่างนัยที่ 1 ที่ทรงแสดงไว้ในพระบาลีธาตุกถา ฉบับฉัฏฐสังคายนา หน้า 3 ข้อ 6 ว่า
รูปกฺขนฺโธ กตีหิ ขนฺเธหิ กตีหายตเนหิ กตีหิ ธาตูหิ สงฺคหิโต, รูปกฺขนฺโธ เอเกน ขนฺเธน รูปกฺขนฺโธ เอเกน ขนฺเธน เอกาทสหายตเนหิ เอกาทสหิ ธาตูหิ สงฺคหิโต, กตีหิ อสงฺคหิโต ? จตูหิ ขนฺเธหิ เอเกนายตเนน สตฺตหิ ธาตูหิ อสงฺคหิโต.
แปลว่า รูปขันธ์ นับสงเคราะห์เข้าได้ ด้วยขันธ์ทั้งหลายเท่าไร ? อายตนะทั้งหลายเท่าไร ธาตุทั้งหลายเท่าไร รูปขันธ์นับสงเคราะห์เข้าได้แล้วด้วยขันธ์ 1 อายตนะ 11 ธาตุ 11 สงเคราะห์เข้าไม่ได้ ด้วยขันธ์เป็นต้นเท่าไร ? นับสงเคราะห์เข้าไม่ได้ ด้วยขันธ์ 4 อายตนะ 1 ธาตุทั้งหลาย 7 (จากนั้นก็แจกอกไปเป็นมูละ ตั้งมูล 1-2-3-4 และ 5 เป็นที่สุด)
หมายเหตุ ท่านที่ต้องการทราบรายละเอียดนัยมาติกาทั้ง 14 นัยนี้ โปรดตรวจดูได้ ในพระบาลี และอรรถกถาของธาตุถถานี้ต่อไป สำหรับในที่นี้ขอแสดงไว้พอเป็นทัสนนัยเท่านั้น ฯ
จบคัมภีร์ธาตุกถา
