การเมืองการปกครองไทย

ลักษณะการปกครอง

ก่อนที่จะสถาปนากรุงสุโขทัยขึ้นและได้ปราบดาภิเษกพ่อขุนศรีอินทราทิตย์ขึ้นเป็นปฐมบรมกษัตริย์นั้น คนไทยในแถบนี้ได้ตกอยู่ภายใต้การปกครองของพวกขอม ซึ่งขอมได้ใช้วิธีการปกครองโดยถืออาญาสิทธิ์ของพระเจ้าแผ่นดินเป็นหลักในการปกครองบ้านเมือง การปกครองของขอมแบบนี้ได้รับอิทธิพลมาจากการปกครองของคนอินเดียที่ปกครองโดยเอาอาญาสิทธิ์ของพระเจ้าแผ่นดินเป็นหลักสำคัญ เพราะคนอินเดียมีความเชื่อว่าพระเจ้าแผ่นดินเป้นพระโพธิสัตว์ซึ่งก็คือพระพรหมปางใดปางหนึ่งตามความเชื่อของศาสนาพราหมณ์ที่อวตาลมาเกิด เพื่อดูแลเลี้ยงดูชาวโลกให้อยู่เย็นเป็นสุข ในคตินี้จึงทำให้ผู้ปกครองและผู้ถูกปกครองมีฐานะต่างกัน คือผู้ปกครองเป็นตัวแทนของพระพรหม ส่วนประชาชนก็คือมนุษย์ธรรมดาที่จะต้องอยู่ภายใต้การปกครองเท่านั้น ฉะนั้นพวกขอมจึงได้นำเอาลักษณะการปกครองที่ได้รับอิทธิพลจากคนอินเดียมาใช้ในการปกครองพวกกันเองและคนไทยที่อยู่ภายใต้อำนาจการปกครองด้วย

ส่วนคนไทยหลังจากได้สถาปนากรุงสุโขทัยเป็นราชธานีแล้วก็ได้รับอิทธิพลคติบางอย่างเกี่ยวกับผู้ปกครองจากพวกขอมคือยังเชื่อว่า การปกครองบ้านเมืองนั้นจะต้องมีกษัตริย์หรือพระเจ้าแผ่นดินเป็นผู้ปกครองเป็นศูนย์รวมอำนาจการปกครอง ฉะนั้นการปกครองของคนไทยจึงถือเอาอาญาสิทธิ์ของพระเจ้าแผ่นดิน แต่พระเจ้าแผ่นดินของคนไทยไม่อยู่ในลักษณะเหมือนคติของชาวอินเดีย คือ คติของคนไทยถือว่าพระเจ้าแผ่นดินเสมือนหนึ่งพ่อหรือบิดาของปวงประชา ซึ่งคอยดูแลขจัดปัดเป่าความทุกข์ร้อนของลูก ๆ คือประชาราษฎรให้อยู่ดีมีสุข มีความรักใคร่เมตตาต่อบุตรธิดาอยู่ตลอดเวลา จึงถือได้ว่า การปกครองของกรุงสุโขทัย แม้ว่าจะเป็นการปกครองในระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ก็ตาม แต่ลักษณะของการปกครองของกษัตริย์ต่อไพร่ฟ้าประชาชนที่แท้จริงนั้นเป็นแบบบิดาปกครองบุตรหรือพ่อปกครอง

กระมล ทองธรรมชาติ และคณะ ได้กล่าวถึงลักษณะที่สำคัญของการปกครองแบบบิดาปกครองบุตรไว้ดังนี้

1. พ่อขุน ซึ่งมีฐานะเป็นผู้ปกครอง มีอำนาจสูงสุด

2. พ่อขุน ใช้อำนาจเด็ดขาด-สูงสุดปกครองไพร่ฟ้าประชาราษฎร แต่อยู่บนพื้นฐานของความรัก ความเมตตา ความอาทรที่บิดามีต่อบุตร ประกอบกับใช้อำนาจของพ่อขุนอยู่ภายใต้กรอบของทศพิธราชธรรมและธรรมอันดีงามทั้งปวงอีกด้วย

3.ความสัมพันธ์ระหว่างผู้ปกครองกับไพร่ฟ้าประชาชนที่อยู่ภายใต้การปกครองตั้งอยู่บนพื้นฐานของความเท่าเทียมกัน ผู้ปกครองและผู้อยู่ใต้การปกครองต่างก็มีฐานะเป็นมนุษย์เหมือนกัน แต่มีหน้าที่แตกต่างกัน กล่าวคือ ผู้ปกครองมีหน้าที่ปกป้องคุ้มครองภัยผู้อยู่ใต้ปกครองให้สามารถดำรงชีวิตอยู่ได้โดยความผาสุก ผู้อยู่ใต้ปกครองมีหน้าที่ต้องเคารพเชื่อฟัง และปฏิบัติตามคำสั่งของผู้ปกครองอย่างสงบ แต่มีความสัมพันธ์กันฉันท์ครัวเรือนคือพ่อแม่เลี้ยงดูเป็นห่วงลูก มีความรักความเมตตา ลูก ๆ คอยช่วยเหลือพ่อแม่ปฏิบัติตามคำสั่งสอนของพ่อแม่ด้วยความเคารพ

4. ความสัมพันธ์ระหว่างผู้ปกครองกับผู้อยู่ภายใต้การปกครองเป็นไปอย่างใกล้ชิดเปรียบประดุจสมาชิกในครัวเรือนเดียวกัน เพราะอาณาเขตการปกครองไม่ใหญ่โตนักพอที่จะดูแลได้ทั่วถึง ประชาชนต่างมีความรักใคร่สามัคคีกันฉันท์พี่น้อง ด้านความต้องการของประชาชนที่จะได้รับบริการจากรัฐก็เป็นไปในลักษณะที่ไม่ยุ่งยากสลับซับซ้อนจึงง่ายต่อการปกครอง ภารกิจของผู้ปกครองจึงไม่มาก ดังนั้นผู้ปกครองจึงสามารถที่จะเอาใจใส่ดูแลความทุกข์ร้อนของประชาชนได้อย่างทั่วถึงมากขึ้น และเป็นโอกาสให้ประชาชนที่มีความทุกข์ร้อนสามารถเข้าร้องทุกข์เพื่อให้พ่อขุนขจัดปัดเป่าความทุกข์ร้อนนั้นด้วยตัวเองให้หมดสิ้นไปได้