อุทยานแห่งชาติทางทะเล

อุทยานแห่งชาติเขาแหลมหญ้า-หมู่เกาะเสม็ด

เมื่อปี พ.ศ. 2519 ได้มีการเคลื่อนไหวให้เกาะเสม็ดหรือเกาะแก้วพิศดาร เกาะในวรรณคดีไทย ในเรื่องพระอภัยมณี วรรณคดีไทยของสุนทรภู่ เป็นเกาะที่เสมือนเพชรเม็ดงาม เป็นเอกของทะเลฝั่งตะวันออกของอ่าวไทย ได้รับการอนุรักษ์ให้คงสภาพตามธรรมชาติไว้

ต่อมาเมื่อปี พ.ศ. 2524 จึงได้ประกาศจัดตั้งอุทยานแห่งชาติเขาแหลมหญ้า-หมู่เกาะเสม็ด โดยครอบคลุมพื้นที่เขาแหลมหญ้า และหาดแม่รำพึง ซึ่งทอดยาวประมาณ 12 กิโลเมตร เกาะเสม็ด เกาะกุฎี เกาะท้ายค้างคาว เกาะกรวย เกาะมะขาม เกาะเกร็ดฉลาม เกาะปลายตีน เกาะยุ้งเกลือ เกาะทะลุ เกาะสันฉลาม รวมพื้นที่ประมาณ 131 ตารางกิโลเมตร ในท้องที่ตำบลบ้านเพ อำเภอเมือง และตำบลแกลง อำเภอแกลง จังหวัดระยอง

อุทยานแห่งชาติเขาแหลมหญ้า-เกาะเสม็ด ประกอบด้วยพื้นแผ่นดินใหญ่ หมู่เกาะใหญ่น้อย และพื้นน้ำทะเล สภาพพื้นที่ส่วนใหญ่เป็นเขาเตี้ย ๆ ริมทะเล มีหาดทรายทอดยาวไปตามแนวเหนือ - ใต้ สภาพเกาะเป็นภูเขาสูง และที่ราบริมทะเล ประกอบด้วยหาดทรายขาวสะอาด หินผาและเกาะแก่ง

สภาพลมฟ้าอากาศโดยทั่วไป มีฝนตกเฉลี่ยทั่วไปประมาณ 1,351 มิลลิเมตร ช่วงมรสุมอยู่ระหว่างเดือน พฤษภาคมถึงเดือนกันยายน จะมีคลื่นลมแรงมาก เฉลี่ยแล้วในรอบ 1 เดือนจะมีคลื่นลมแรงประมาณ 15 วัน และระหว่างเดือนธันวาคมถึงเดือนมีนาคม บางวันจะมีลมมรสุมและฝนตกหนัก ออกทะเลไม่ได้เช่นกัน อุณหภูมิเฉลี่ยประมาณ 30 องศาเซลเซียส อากาศร้อนที่สุดอยู่ในระหว่างเดือนมีนาคมถึงเดือนมิถุนายน และระหว่างเดือนพฤศจิกายนถึงเดือนมกราคม เป็นช่วงที่อากาศเย็นที่สุด

สภาพป่าบริเวณเขาแหลมหญ้า เขาเปล็ด และเขาเทียน เกือบทั้งหมดเดิมเป็นป่าดงดิบแล้ง แต่เนื่องจาก ได้มีการเข้าทำลายและตัดฟันไม้ออกเป็นจำนวนมาก สภาพป่าจึงเปลี่ยนไป ปัจจุบันสภาพป่าค่อนข้างโปร่ง ไม้พื้นล่างเป็นไม้ขนาดเล็ก บริเวณเกาะกุฎี เกาะกรวย และเกาะปลายตีน สภาพป่าเป็นป่าเขาหินปูน พรรณไม้ที่พบเป็นไม้ขนาดเล็กและเจริญเติบโตช้า นอกจากนี้ยังมีป่าชายหาดซึ่งขึ้นอยู่บริเวณแคบ ๆ ตามชายหาดที่มีดินทราย บางพื้นที่ได้รับอิทธิพลจากลมทะเล ไม้ใหญ่ไม่สามารถขึ้นได้ นอกจากพวกหญ้า พันธุ์ไม้สำคัญ ได้แก่ ยาง มะเดื่อ ไทร ข่อย ตะโกนา ปอ ตะขาบ กระท้อน โพทะเล และเตยทะเล เป็นต้น

จากการสำรวจเมื่อปี พ.ศ. 2536 พบว่ามีสัตว์ป่าที่มีกระดูกสันหลังไม้น้อยกว่า 70 ชนิด ได้แก่ เสือปลา กระจง ชะมดแผงสันหางดำ อีเห็น ลิงแสม พังพอนธรรมดา กระต่าย ค้างคาว พญากระรอกดำ งูเหลือม งูเห่า งูสิง งูกะปะ ตะกวด เหี้ย แย้จุด กิ้งก่าบินสีส้ม จิ้งจกหางหนาม จิ้งเหลนบ้าน เหยี่ยวนกเขา นกยางทะเล นกชายเลนเขียว นกนางนวลแกลบสีกุหลาบ นกกก นกตบยุงหางยาว นกแซงแซวหางปลา นกเค้าโม่ง นกปรอดสวน นกจาบคาเล็ก นกกระจิบคอดำ นกพญาไฟสีเทา นกขมิ้นน้อยธรรมดา นกเขาชวา นกกระปูดใหญ่ และนกพงคิ้วดำ เป็นต้น

ในทะเลจะพบแนวปะการังในบริเวณรอบเกาะเสม็ด บริเวณหมู่เกาะกุฎีและบริเวณเกาะทะลุ แนวปะการังมี ความอุดมสมบูรณ์สูงอยู่ในบริเวณหินคันนา หินอ่าวไผ่ อ่าวเจ็ก อ่างกิ่วหน้าใน เกาะปลายตีน เกาะกุฎี และ เกาะทะลุ บริเวณหินคันนาจะพบปะการังอ่อน ปะการังแผ่นตั้ง ปะการังพุ่ม ปะการังก้อน ดอกไม้ทะเล ปลาการ์ตูน บริเวณอ่าวหินไผ่จะพบปะการังก้อนกระจายสลับกับปะการังเขากวาง บริเวณอ่าวเจ็กชายฝั่งเป็นหิน จะพบปะการังหนาแน่นในระยะห่างออกมา 45 เมตร เป็นพวกปะการังแผ่น ปะการังเขากวาง และปะการังพุ่ม บริเวณเกาะปลายตีนจะพบปะการังเขากวาง ปะการังแผ่นตั้ง ปะการังก้อนอยู่หนาแน่น มีปะการังเห็ดปะปนอยู่ เกาะกุฎีพบปะการังแผ่นตั้ง ปะการังเห็ด ปะการังก้อน เกาะทะลุ พบปะการังแผ่นตั้ง และปะการังก้อน

แหล่งท่องเที่ยว

หาดแม่รำพึง เป็นหาดทรายชายทะเลฝั่งแผ่นดินใหญ่ที่ขาวสะอาดและยาวที่สุดของฝั่งทะเลด้าน ตะวันออกของจังหวัดระยอง เป็นหาดทรายที่ลาดชันน้อย อยู่ในอุทยานแห่งชาติตั้งแต่เชิงเขาแหลมหญ้า ทอดตัวออกไปยาวถึง 12 กิโลเมตร บริเวณชายหาดร่มรื่นด้วยต้นไม้ เหมาะแก่การว่ายน้ำและเล่นน้ำทะเล

เขาเปล็ดและเขาแหลมหญ้า เป็นภูเขาเตี้ย ๆ ติดชายทะเล เดิมบริเวณนี้เป็นป่าทึบเป็นที่ซ่องสุมของพวกโจรสลัดในอดีต ปัจจุบันยังเหลือสภาพป่าบางส่วน และมีสัตว์ป่าพวกลิง ลิ่น และกระจง อาศัยอยู่อีกไม่น้อย ส่วนบริเวณเชิงเขาด้านล่างสามารถมองเห็นหมู่เกาะเสม็ดได้ชัดเจนและสวยงามที่สุด ด้านทิศตะวันตกของเขาแหลมหญ้า เป็นหาดแม่รำพึง แหลมเกตุ ซึ่งบริเวณบางส่วนจะเป็นผาหินและน้ำลึก จุดเด่นที่น่าสนใจมีหินขาว หินดำ และอ่าวเครื่องบินตก ส่วนทางด้านใต้จะมีแหลมประดับ หรือแหลมยา หรือแหลมหญ้า ซึ่งมีสภาพเป็นดงหญ้า ตั้งแต่ชายฝั่งขึ้นไปจนถึงเกือบยอดเขาสวยงามมาก
บริเวณนี้มีน้ำลึกจากแหลมประดับไปทางทิศตะวันออก เป็นอ่าวสลัดด้านและแหลมตาล ซึ่งมีสภาพเหมือนย่อส่วนจากแหลมพรหมเทพที่เกาะภูเก็ต บริเวณอ่าวสลัดมีดงปะการังใกล้ชายฝั่งที่ยังบริสุทธิ์อยู่

เกาะเสม็ด เป็นเกาะที่ใหญ่ที่สุดของอุทยาน มีพื้นที่ประมาณ 9.6 ตารางกิโลเมตร อยู่ห่างจากฝั่งบ้านเพ ประมาณ 6 กิโลเมตร ฝั่งตะวันตกของเกาะเป็นหน้าผาสูงชันและลาดชันลงสู่ฝั่งตะวันออกที่มีชายหาดเว้าแหว่ง ทำให้เกิดหาดที่สวยงามหลายแห่ง ซึ่งส่วนใหญ่จะอยู่ทางด้านเหนือและตะวันออกของเกาะ เหตุที่ชื่อว่าเกาะเสม็ด ก็เพราะมีต้นเสม็ดขาวและเสม็ดแดงขึ้นอยู่มาก ชาวบ้านนำมาใช้ทำใต้ โดยใช้เปลือกเสม็ดชุบในน้ำมันยาง นำมาห่อด้วยกาบหมาก มัดเป็นลำ ในอดีตใช้เป็นคบไฟ และใช้เป็นเชื้อเพลิงสำหรับก่อไฟ สถานที่ท่องเที่ยวบน เกาะเสม็ดมีอยู่มาก ประกอบด้วยอ่าวและหาดทรายสวยงามมากมายได้แก่

อ่าวกลาง อยู่ตอนเหนือของเกาะ มองเห็นจากฝั่งบ้านเพ มีหาดทรายขาวยาวประมาณ 1 กิโกเมตร เป็นที่ตั้งชุมชนหมู่บ้านเกาะเสม็ด และเป็นที่จอดเรือท่องเที่ยว

หาดทรายแก้ว อยู่ทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือของเกาะ เป็นหาดทรายที่สวยที่สุดของเกาะ หาดยาวประมาณ 800 เมตร เม็ดทรายละเอียดขาวสะอาด

อ่าวไผ่ อยู่ติดหาดทรายแก้ว เป็นอ่าวเล็ก ๆ ที่มีหาดทรายสวยงาม

อ่าวดอก หรืออ่าววงเดือนอยู่ทางด้านทิศตะวันออกตอนกลางของเกาะ เป็นอ่าวโค้งคล้ายพระจันทร์ครึ่งดวง หาดทรายยาวประมาณ 500 เมตร เป็นอ่าวที่มีความสงบและธรรมชาติบริสุทธิ์

อ่าวหวาย อ่าวกิ่ว อ่าวเตย และอ่าวเทียน เป็นอ่าวเล็ก ๆ อยู่ติดต่อกันไปตามฝั่ง เป็นบริเวณที่เหมาะในการดำน้ำชมปะการัง เพราะมีแนวปะการังอยู่ใกล้กับฝั่ง ทุกอ่าวมีหาดทรายที่สวยงามอยู่ตลอด โดยเฉพาะที่อ่าวกิ่วจะสวยที่สุด อยู่ไกลจากหาดทรายแก้วประมาณ 6 กิโลเมตร ตามแนวชายฝั่ง มีลักษณะเป็นคอคอด เชื่อมต่อระหว่างอ่าวกิ่วนอกกับอ่าวกิ่วใน สามารถสัมผัสทะเลได้ทั้งฝั่งตะวันออก และฝั่งตะวันตกของเกาะเสม็ด

แหลมใหญ่ช่องเกาะจันทร์ เป็นหัวแหลมด้านทิศใต้ของเกาะ มีสภาพเป็นแนวป่าและทุ่งหญ้า บริเวณนี้จะเป็นแนวหินชายฝั่ง ไม่เหมาะแก่การเล่นน้ำและดำน้ำชมปะการัง เนื่องจากเป็นช่วงน้ำลึก และเป็นช่วงน้ำวน

อ่าวพร้าว เป็นอ่าวฝั่งด้านทิศตะวันตก มีชายหาดที่ค่อย ๆ เทลาดเอียงลงไปในทะเล มีดงมะพร้าวขึ้นอยู่ทั่วไป เป็นอ่าวที่เงียบและสะอาด

เกาะกุฎี เป็นเกาะหนึ่งในวรรณกรรมสุนทรภู่ เช่นเดียวกับเกาะแก้วพิศดาร อยู่ทางทิศตะวันออก ของเกาะเสม็ด ห่างจากฝั่งประมาณ 8 กิโลเมตร มีพื้นที่ประมาณ 0.5 กิโลเมตร และมีเกาะเล็ก ๆ เป็นบริวารอยู่ 2 เกาะ คือเกาะท้ายค้างคาว และเกาะถ้ำฤาษี เกาะนี้มีธรรมชาติที่เงียบสงบ มีหาดทรายสวยงาม จากผานิลมังกรที่อยู่ทางด้านทิศใต้ของเกาะ สามารถมองเห็นทิวทัศน์ได้กว้างไกลและสวยงาม รอบ ๆ เกาะ มีแนวปะการังตลอดชายฝั่ง เหมาะแก่การดำน้ำชมปะการัง บนเกาะมีสัตว์ต่าง ๆ และเหี้ยชุกชุมมาก
บนเกาะนี้เหมาะแก่การไปพักแรม

เกาะกรวย เกาะมะขาม และเกาะปลายตีน อยู่ตอนเหนือของเกาะกุฎีประมาณ 600 เมตร เกาะกรวยและเกาะมะขาม อยู่ติดกันโดยมีแนวหาดทรายและโขดหินเชื่อม มีพื้นที่ประมาณ 0.03 ตารางกิโลเมตร ส่วนเกาะปลายตีนอยู่ห่างจากสองเกาะแรกประมาณ 400 เมตร เกาะมะขามและเกาะปลายตีน มีแนวหาดทรายเหมาะแก่การไปพักแรม สภาพใต้ทะเลโดยรอบมีปะการังที่สวยงาม

เกาะจันทร์ เป็นเกาะที่เล็กที่สุดของอุทยานมีพื้นที่ประมาณ 0.02 ตารางกิโลเมตร อยู่ทางด้านทิศใต้สุด ของเกาะเสม็ด ห่างจากหัวแหลมใหญ่ประมาณ 600 เมตร สภาพส่วนใหญ่เป็นเกาะหิน รอบ ๆ เกาะจันทร์ อยู่ในบริเวณช่วงน้ำลึก เหมาะสำหรับดำน้ำลึก

เกาะทะลุ อยู่ห่างจากเกาะกุฎีไปทางทิศตะวันออกประมาณ 6 กิโลเมตร บริเวณด้านทิศเหนือ จะเป็นแหลมที่มีผาหินคล้ายกับสะพานธรรมชาติ ช่วงกลางจะเป็นช่องกว้างน้ำทะเลลอดทะลุ เป็นที่มาของชื่อเกาะ พื้นที่ส่วนใหญ่เป็นป่าทึบ ด้านทิศตะวันออกและทิศใต้เป็นหาดทรายขาวบริเวณกว้าง เหมาะในการพักแรม ด้านทิศตะวันตกมีสภาพเป็นผาหินสูงชันและแหลมคมตลอดทั้งเกาะ ตามปกติจะมีนกนางนวลอาศัยอยู่เป็นจำนวนมาก โดยเฉพาะอย่างยิ่งในช่วงเดือนมิถุนายน - กรกฎาคม นกนางนวลจะมาวางไข่บริเวณหน้าผา นอกจากนี้เกาะทะลุยังเป็นที่วางไข่ของเต่าทะเลบางชนิด และเป็นที่อาศัยของค้างคาวแม่ไก่เป็นจำนวนมาก ใต้ท้องทะเลรอบเกาะโดยเฉพาะหาดทรายด้านทิศตะวันออก จะมีดงปะการังขนาดใหญ่ กินพื้นที่ประมาณ 0.02 ตารางกิโลเมตร นับเป็นแหล่งดำน้ำลึกอีกแห่งหนึ่ง