สมถะวิปัสสนา

เบื้องต้น ท่ามกลาง เป็นที่สุดแห่งปฐมฌาณ

อะไรเป็นเบื้องต้น ท่ามกลาง เป็นที่สุด แห่งปฐมฌาณ

ความหมดจดแห่งปฏิปทาเป็นเบื้องต้น ความพอกพูนอุเบกขาเป็นท่ามกลาง ความร่าเริงเป็นที่สุดแห่งปฐมฌาน

ลักษณะแห่งเบื้องต้น ๓ คือ

๑.จิตกำหนดจากอันตรายแห่งเบื้องต้นนั้น จิตดำเนินไปสู่สมถนิมิตอันเป็นท่ามกลาง เพราะ เป็นจิตหมดจด จิตแล่นไปในสมถนิมิตนั้น เพราะเป็นจิตดำเนินไปแล้ว จิตหมดจดจากอันตราย
๒.จิตดำเนินไปสู่สมถนิมิตอันเป็นท่ามกลาง เพราะเป็นจิตหมดจด
๓.เป็นจิตแล่นไปในสมถนิมิต เพราะจิตดำเนินไปแล้ว

ความหมดจดแห่งปฏิปทาเป็นเบื้องต้นแห่งปฐมฌาณ ลักษณะแห่งเบื้องต้น ๓ เหล่านี้ เพราะ ท่านจึงกล่าวว่า ปฐมฌาณเป็นฌาณมีความงามในเบื้องต้น และถึงพร้อมด้วยลักษณะ

ลักษณะแห่งท่ามกลาง ๓ คือ

๑.จิตหมดจดวางเฉยอยู่ ดำเนินไปสู่สมถวางเฉยอยู่ จิตมีความปรากฏในความเป็นธรรมอย่างเดียว วางเฉยอยู่ จิตหมดจดวางเฉยอยู่
๒.จิตดำเนินไปสู่สมถวางเฉย
๓.จิตมีความปรากฏในความเป็นธรรมอย่างเดียววางเฉยอยู่

ความพอกพูนอุเบกขาเป็นท่ามกลางแห่งปฐมฌาณ ลักษณะแห่งปฐมฌาณ ๓ ประการเหล่านี้ เพราะเหตุนั้นท่านจึงกล่าวว่า ปฐมฌาณที่มีความงามเป็นท่ามกลาง และถึงพร้อมด้วยลักษณะ

ลักษณะแห่งที่สุดมี ๔ ประการ คือ

๑.ความร่าเริงด้วยอรรถว่า ธรรมทั้งหลายที่เกิดในปฐมฌาณนั้นไม่ล่วงเกินกัน
๒.ความร่าเริงด้วยอรรถว่า อินทรีย์ทั้งหลายมีกิจเป็นอันเดียวกัน
๓.ความร่าเริงด้วยอรรถนำไปซึ่งความเพียรสมควรแก่ความที่ธรรมทั้งหลายไม่ล่วงเกิน กัน และความที่อินทรีย์ทั้งหลายมีกิจเป็นอันเดียวกัน
๔.ความร่าเริงด้วยอรรถว่าเป็นที่เสพ ความร่าเริงเป็นที่สุดแห่งปฐมฌาณ

ลักษณะที่สุด ๔ ประการเหล่านี้ เพราะเหตุนั้นท่านจึงกล่าวว่า ปฐมฌาณเป็นฌาณมีความในที่สุด และถึงพร้อมด้วยลักษณะ จิตอันถึงความเป็นไป ๓ ประการ มีความงามอยู่ ๓ อย่าง ถึงพร้อมด้วยลักษณะ ๑๐ ประการอย่างนี้ ย่อมเป็นจิตถึงพร้อมตัว วิจาร ปิติ สุข การอธิฐานจิต ศรัทธา วิริยะ สติ สมาธิ และถึงพร้อมด้วยปัญญา

ทุติยฌาณ ตติยฌาณ จตุถฌาณ อากาสานัญจายตนะ วิญญานัญจายตน อากิญจัญยายตน เนวสัญญานาสัญญายตน อนิจจานุปัสสนา ทุกขานุปัสสนา อนัตตานุปัสสนา นิพพิทานุปัสสา วิราคานุปัสสนา นิโรธานุปัสสนา ปฏินิสสัคคานุปัสสนา ขยานุปัสสนา วยานุปัสสนา วิปรินามานุปัสสนา อนิมิตตานุปัสสนา อัปณิหิตตานุปัสสนา สูญญานุปัสสนา อธิปัญญาธรรมวิปัสสนา ยถาภูตญาณทัสสนะ อาทีนวญาณนุปัสสนา ปฏิสังขานุปัสสนา วิวัฏฏนานุปัสสนา โสดาปัตติมรรค สกทาคามิมรรค อนาคามิมรรค อรหัตมรรค ธรรมทั้งหลายนี้มีเบื้องต้นท่ามกลาง และที่สุด เหมือนอย่างปฐมฌาณ

<< ย้อนกลับ | สารบัญ | หน้าถัดไป >>