การดับทุกข์ในสังสารวัฏฏ์

การดับทุกข์ในสังสารวัฏฏนั้นในวงจรแห่งปฏิจจสมุปบาทมีวิธีคือ การดับกิเลส กรรม วิบาก ในพระพุทธศาสนาเป็นกระบวนการที่ต่อเนื่อง เพราะเป็นเหมือนการตัดทำลายห่วงโซ่ เมื่อห่วงโซ่หนึ่งขาดที่เหลือก็จะค่อยๆขาดไปด้วย และนี่คือการทำลายสังสารจักร ในมหาสีหนาทสูตร มัชฌิมนิกาย มูลปัณณาสก์ พระพุทธเจ้าแสดงว่าสังสารวัฏฏ์นั้นมีอายุยาวนานมาก หากใครหลงเวียนว่ายก็อาจเสียโอกาสได้ดังคำว่า “ดูกรสารีบุตร มีสมณพราหมณ์พวกหนึ่ง มีวาทะอย่างนี้ มีทิฏฐิอย่างนี้ว่า ความหมดจดย่อมมีได้ด้วยสังสารวัฏ ดูกรสารีบุตร ก็สังสารวัฏที่เราไม่เคยท่องเที่ยวไป โดยกาลยืดยาวช้านานนี้ เว้นแต่เทวโลกชั้นสุทธาวาส เป็นสิ่งที่หาไม่ได้ง่ายนัก ดูกรสารีบุตร ถ้าเราพึงท่องเที่ยวไปในเทวโลกชั้นสุทธาวาส เราก็จะไม่พึงมาสู่โลกนี้อีก (ม.มู.12/187-190/111.)

หากจะมีนักบวชเหล่าอื่นถามว่าเหตุแห่งการประพฤติพรหมจรรย์ก็ควรตอบว่าเพื่อละสังโยชน์ เพื่อกำหนดรู้สังสารวัฏฏ์ดังที่ปรากฏในอัทธานสูตรว่า ดูกรภิกษุทั้งหลาย ถ้าพวกอัญญเดียรถีย์ปริพาชก พึงถามเธอทั้งหลายอย่างนี้ว่า ดูกรผู้มีอายุทั้งหลาย ท่านทั้งหลายอยู่ประพฤติ พรหมจรรย์ในพระสมณโคดมเพื่อประโยชน์อะไร เธอทั้งหลายถูกถามอย่างนี้แล้ว พึงชี้แจงแก่พวกอัญญเดียรถีย์ปริพาชกเหล่านั้นอย่างนี้ว่า ดูกรผู้มีอายุทั้งหลายเราทั้งหลายอยู่ประพฤติพรหมจรรย์ ในพระผู้มีพระภาคเพื่อละสังโยชน์ เพื่อกำหนดรู้สังสารวัฏอันยืดยาว (สํ. มหา. 19/120/27.) นอกจากนั้นการประพฤติพรหมจรรย์ยังเป็นไปเพื่อสิ้นอาสวะเพื่อทำให้แจ้งซึ่งวิชชาและวิมุตติผลและเพื่อญาณทัสสนะ ฯลฯ (สํ. มหา19/123-125/27.)

การตรัสรู้และไม่ตรัสรู้จะรู้ได้อย่างไรมีคำตอบในวัชชีสูตรว่า สมัยหนึ่ง พระผู้มีพระภาคประทับอยู่ ณ โกฏิคามในแคว้นวัชชี ณ ที่นั้นแลพระผู้มีพระภาคตรัสเรียกภิกษุทั้งหลายมาแล้วตรัสว่า ดูกรภิกษุทั้งหลาย เพราะไม่ได้ตรัสรู้ ไม่ได้ แทงตลอดอริยสัจ 4 เราด้วย เธอทั้งหลายด้วย จึงแล่นไป ท่องเที่ยวไปยังสังสารวัฏนี้ตลอดกาลนานอย่างนี้ อริยสัจ 4 เป็นไฉน? คือ เพราะไม่ได้ตรัสรู้ ไม่ได้แทงตลอดทุกขอริยสัจ ทุกขสมุทยอริยสัจ ทุกขนิโรธอริยสัจ ทุกขนิโรธคามินีปฏิปทาอริยสัจ เราด้วย เธอทั้งหลายด้วย จึงแล่นไป ท่องเที่ยวไปยังสังสารวัฏนี้ตลอดกาลนานอย่างนี้ ดูกรภิกษุทั้งหลาย ทุกขอริยสัจ เราด้วย เธอทั้งหลายด้วย ตรัสรู้แล้ว แทงตลอดแล้ว ทุกขสมุทยอริยสัจ ...ทุกขนิโรธอริยสัจ ... ทุกขนิโรธคามินีปฏิปทาอริยสัจ เราด้วย เธอทั้งหลายด้วย ตรัสรู้แล้วแทงตลอดแล้ว ตัณหาในภพขาดสูญแล้ว ตัณหาที่จะนำไปสู่ภพสิ้นแล้ว บัดนี้ ภพใหม่ไม่มี พระผู้มีพระภาคผู้สุคตศาสดา ครั้นได้ตรัสไวยากรณภาษิตนี้จบลงแล้ว จึงได้ตรัสคาถาประพันธ์ต่อไปอีกว่า เพราะไม่เห็นอริยสัจ 4 ตามเป็นจริง เราและเธอทั้งหลายได้ ท่องเที่ยวไปในชาตินั้นๆ ตลอดกาลนาน อริยสัจ 4 เหล่านี้ เราและเธอทั้งหลายเห็นแล้ว ตัณหาที่จะนำไปสู่ภพถอนขึ้นได้แล้ว มูลแห่งทุกข์ตัดขาดแล้ว บัดนี้ภพใหม่ไม่มี (สํ.มหา 19/1698-99/428.)