สถานการณ์พะยูนในประเทศไทย

ประชากรพะยูนในทะเลไทยได้ลดจำนวนลงอย่างมาก ทำให้พะยูนได้รับการประกาศให้เป็นสัตว์ป่าคุ้มครองโดยพระราชบัญญัติสงวนและคุ้มครองสัตว์ป่า พ.ศ.2503 แต่เนื่องจากสถานการณ์ความเสื่อมโทรมสิ่งแวดล้อม และการล่าพะยูนเพื่อเป็นอาหาร ตลอดจนการล่าเพื่อนำอวัยวะพะยูนไปเป็นเครื่องรางของขลังตามความเชื่อ ทำให้พะยูนลดจำน้อยลงอย่างรวดเร็ว จนถือได้ว่ากำลังอยู่ในภาวะวิกฤตที่เสี่ยงต่อการสูญพันธุ์ โดยมีอัตราการตายเฉลี่ยเดือนละ 1 ตัว นั่นหมายถึงว่า ในแต่ละปีจะมีพะยูนตายไปถึง 12 ตัว ในขณะที่พะยูนในธรรมชาติเหลืออยู่ไม่เกิน 200 ตัว (กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช, 2532) ส่งผลให้กรมป่าไม้ได้จัดให้พะยูนเป็นสัตว์ป่าสงวน หนึ่งใน 15 ชนิด ตามพระราชบัญญัติสงวนและคุ้มครองสัตว์ป่า พ.ศ. 2535 และในอนุสัญญา CITES ยังได้จัดพะยูนไว้ในบัญชี Appendix 1 ซึ่งเป็นชนิดพันธุ์สัตว์ป่าที่ห้ามค้าโดยเด็ดขาด เนื่องจากใกล้จะสูญพันธุ์ ยกเว้นเพื่อการศึกษา วิจัย หรือเพาะพันธุ์ ซึ่งจะต้องได้รับความยินยอมจากประเทศที่จะนำเข้าเสียก่อน

ประเทศส่งออกจึงจะออกใบอนุญาตส่งออกได้ ทั้งนี้ต้องคำนึงถึงความอยู่รอดของชนิดพันธุ์นั้นๆ ด้วย (กะวิ, 2545 อ้างถึงใน กาญจนา, 2547) และในปัจจุบัน แหล่งที่พบว่ายังมีพะยูนอยู่มากที่สุดของไทย คือ บริเวณอุทยานแห่งชาติหาดเจ้าไหม และเขตห้ามล่าสัตว์ป่าหมู่เกาะลิบง จังหวัดตรัง

ด้วยจำนวนที่เหลืออยู่ไม่มากของพะยูนนี้ ทำให้คนไทยเริ่มเห็นความจำเป็นในการอนุรักษ์พะยูนมากขึ้น โดยได้มีการวางแผนและจัดทำโครงการต่าง ๆ เพื่อการอนุรักษ์พะยูน ทั้งจากภาครัฐและเอกชน รวมทั้งวางแนวทางในการจัดการสิ่งแวดล้อมและกฎหมายที่เกี่ยวข้อง ในการอนุรักษ์พะยูนและระบบนิเวศที่จำเป็นต่อการดำรงชีวิตของพะยูนอย่างจริงจัง