การเดินทางผจญภัยเพื่อหาประสบการณ์

โครงเรื่องเช่นนี้ปรากฏอยู่ในวรรณคดีไทยแทบทุกเรื่อง การเดินทางผจญภัยนับเป็นแก่นสำคัญของเรื่องทีเดียว เริ่มตั้งแต่การที่ตัวเอกจะต้องออกเดินทางเพื่อศึกษาหาความรู้อันจำเป็นสำหรับการครองบ้านเมือง ในเรื่องพระอภัยมณีนี้ มีข้อที่น่าสังเกตว่าการสร้างประสบการณ์ให้แก่ตัวละครนั้น สุนทรภู่เน้นถึงความเฉลียวฉลาดรอบคอบในการพิจารณาและหยั่งใจคนอื่นมากกว่า สุนทรภู่ได้เน้นถึงอันตรายที่จะเกิดจากคนธรรมดามากกว่า เช่น สุดสาครต้องประสบภัยอันเกิดจากความหลอกลวงของคน ทำให้สุดสาครเสียทีเพราะขาดความเฉลียวและความยั้งคิด ดังนั้น แม้จะมีวิชาดีอย่างไรก็ไม่วายเสียที เพราะขาดความเข้าใจในธรรมชาติของมนุษย์

การสร้างประสบการณ์ให้แก่ตัวละครในเรื่องพระอภัยมณี มีเหตุผลและสิ่งแวดล้อมใกล้เคียงกับความเป็นจริงมาก ตัวละครเหล่านี้ต้องผจญกับปัญหาอันเกิดจากจิตใจและความต้องการของมนุษย์ เรื่องพระอภัยมณีเน้นให้เห็นว่าความสามารถของผู้นำนั้น อยู่ที่การแก้ปัญหาอันเกิดจากบุคคลหรือสังคมของผู้นำนั่นเอง