ความรู้ทั่วไป สารนิเทศ การศึกษา คอมพิวเตอร์ >>

เกร็ดความรู้ จากสารานุกรมไทย

โพธิปักขิยธรรม

คือ ธรรมเกื้อกูลแก่ความตรัสรู้ ข้อปฎิบัติที่เป็นเหตุให้ถึงความตรัสรู้ มีข้อธรรมทั้งหมดสามสิบเจ็ดข้อ แบ่งออกเป็น หมวดคือ

สติปัฎฐานสี่  ได้แก่  กายานุปัสสนา มีสติกำหดนพิจารณาเห็นกายเป็นอารมณ์ เวทนานุปัสสนา มีสติกำหนดพิจารณาเวทนา ในเวทนาเป็นอารมณ์  จิตตานุปัสสนา มีสติกำหนดพิจารณาเห็นใจในใจเป็นอารมณ์  ธัมมานุปัสสนา มีสติกำหนดพิจารณา เห็นธรรมในธรรมเป็นอารมณ์
-  สัมมัปธานสี่  ได้แก่ ความเพียรสี่อย่างคือ สังวรปธาน เพียรระวังไม่ให้บาปเกิดขึ้นในสันดาน  ปหานปธาน เพียรละบาปที่เกิดขึ้นแล้ว  ภาวนาปธาน เพียรให้กุศลเกิดขึ้นในสันดาน  อนุรักขนาปธาน เพียรรักษากุศลที่เกิดขึ้นแล้วไม่ให้เสื่อม
-  อิทธิบาทสี่  คือ คุณเครื่องให้สำเร็จความประสงค์สี่อย่างคือ ฉันทะ ความพอใจ รักใคร่ในสิ่งนั้น  วิริยะ เพียรประกอบสิ่งนั้น ไม่ยอมหยุด จิตตะ  ความเอาใจฝักใฝ่ในสิ่งนั้นไม่วางธุระ เอาใจจดจ่อแต่ในสิ่งนั้น วิมังสา หมั่นตริตรองพิจารณาหาเหตุผลในสิ่งนั้น คอยควบคุมดูแลให้เป็นไปด้วยดี
-  อินทรีย์ห้า  คือ ความเป็นใหญ่ในกิจอันเป็นหน้าที่ของตน มีห้าอย่างคือ  ศรัทธา ความเชื่อ เช่น เชื่อว่าทำดีได้ดี ทำชั่วได้ชั่ว  วิริยะ ความเพียร ลงมือกระทำจริง ๆ ทำจนสำเร็จ  สติ ความระลึกได้ จำได้แม่นยำไม่ยอมลืม  สมาธิ ความตั้งใจมั่นในการตั้งติดแน่นไม่ยอมหลุดถอน ปัญญา ความรอบรู้ เช่น รู้เท่า รู้ทัน รู้แท้
-  พละห้า  เป็นกำลังในหน้าที่ของตน มีห้าอย่างคือ  ศรัทธา ความเชื่อ เช่น เชื่อผลของกรรม  วิริยะ ความเพียร ถือเพียรละอกุศล เพียรทำแต่กุศล  สติ ความระลึกได้ สมาธิ ความตั้งใจมั่น ปัญญา ความรอบรู้ คือ ทำความรู้ให้รอบคอบ ประกอบด้วยเหตุผล
- โพชฌงค์เจ็ด  ธรรมเป็นองค์เแห่งความตรัสรู้มีเจ็ดอย่างคือ สติสัมโพชฌงค์ คือ สติความระลึกได้  ธัมมวิจยสัมโพชฌงค์ คือ ความสอดส่อง ความศึกษาค้นคว้าความเลือกคัดข้อธรรม นำมาประพฤติปฎิบัติให้เหมาะแก่จริยาของตน วิริยสัมโพชฌงค์ คือ ความเพียรพยายามทำไปไม่ยอมหยุด  ปิติสัมโพชฌงค์ คือ ความอิ่มใจเมื่อได้รับผลแห่งการปฎิบัตินั้น ๆ  ปัสสิทธิสัมโพธิฌงค์ คือ ความสงบกาย สงบใจ และอารมณ์  สมาธิโพชฌงค์ คือ ความตั้งใจมั่น  อุเบกขาสัมโพชฌงค์ คือ ความวางเฉย เมื่อได้ทำครบทุกอย่างแล้ว
-  มรรคมีองค์แปด  ได้แก่ ข้อปฎิบัติให้ถึงนิพพาน มีองค์แปดประการคือ สัมมาทิฐิ ปัญญาอันเห็นชอบคือ เห็นอริยสัจสี่ ได้แก่ ทุกข์ สมุทัย นิโรธ มรรค สัมมาสังกัปกะ ความดำริชอบ คือ ดำริจะออกจากกาม ดำริอันไม่พยาบาท ดำริในอันไม่เบียดเบียน สัมมากัมมันตะ การทำการงานชอบคือ เว้นจากการทุจริต สามประการ  สัมมาอาชีวะ การเลี้ยงชีวิตชอบ เว้นจากการเลี้ยงชีวิตโดยทางที่ผิด  สัมมาวายมะ ความเพียรชอบ คือ เพียรในสี่สถานดังกล่าวแล้วข้างต้น สัมมาสติ ความระลึกชอบคือ ระลึกในสติปัฎฐานสี่ ดังกล่าวแล้วข้างต้น  สัมมาสมาธิ ความตั้งใจไว้ชอบคือ เจริญฌานทั้งสี่

>>> กลับหน้าหลัก สารานุกรมไทย >>>