เทคโนโลยี นวัตกรรม สิ่งประดิษฐ์ วิศวกรรม เกษตรศาสตร์ >>

ข้อมูลการเกษตร

ไม้ดอก-ไม้ประดับ

เอื้องหมายนา

กรมส่งเสริมการเกษตร กองส่งเสริมพืชสวน

         พืชในสกุลเอื้องหมายนา (Spiral Flag) (สกุล Costus L.) อยู่ในวงศ์ ZINGIBERACEAE มีประมาณ 90 ชนิด เป็นไม้เนื้ออ่อน มีเหง้าใต้ดิน ลำต้นเหนือดินแตกเป็นกอใบเดี่ยว เรียงเวียนสลับ กาบใบบิด หุ้มลำต้น ดอกออกที่ปลายลำต้นเหนือดิน หรือแทงออกจากดินโดยตรงบนลำต้นเหนือดินที่ไม่มีใบช่อดอกประกอบด้วยกาบรองดอกที่เรียงเวียนสลับซ้อนทับกัน ดอกเกิดที่ซอกกาบรองดอก 1-2 ดอก กลีบเลี้ยงเชื่อมติดกันเป็นหลอด เป็น 3 พู กลีบดอกเชื่อมติดกันเป็นหลอด ปลายแยกเป็น 3 กลีบ มีขนาดเท่ากันหรือกลีบด้านบนสุดมีขนาดใหญ่กว่าเล็กน้อย เกสรตัวผู้ที่ไม่สมบูรณ์ 1 อัน เปลี่ยนรูปร่างไป มีลักษณะคล้ายกลีบดอก ม้วนเป็นรูปแตร และมีขนาดใหญ่กว่ากลีบเลี้ยงและกลีบดอก เกสรตัวผู้ที่ไม่สมบูรณ์ด้านข้างลดรูปไป เกสรตัวผู้ที่สมบูรณ์มี 1 อัน ก้านเกสรตัวผู้แผ่แบนมีลักษณะคล้ายกลีบดอกกับละอองเรณูติดอยู่ตรงกลางก้าน ยอดเกสรตัวเมียอยู่ระหว่างถุงอับละอองเรณู รังไข่มี 3 ช่อง มีออวูลจำนวนมาก ผลเป็นแคปซูล เมล็ดเป็นเหลี่ยม มีแอวิล เป็นพืชที่มีถิ่นกำเนิดในเขตร้อน พืชสกุลนี้ส่วนใหญ่ปลูกเป็นไม้ประดับในที่ได้รับร่มเงาบ้าง และมีความชื้นสูง บางชนิดที่ปลูกเป็นไม้ตัดดอก ได้แก่

เอื้องหมายนา

ชื่อสามัญ : Wild Ginger; Crepe Ginger; Malay Ginger;
Spiral Flag; Common Spiral Ginger
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Sostus speciosus (J.G. Koenig) Sm.
วงศ์ : Zingiberaceae

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ :
ไม้เนื้ออ่อน มีเหง้าใต้ดิน ออกเป็นกอแน่น สูง 1-3 เมตร กาบใบปิด โอบรอบลำต้น สีแดงหรือน้ำตาลแดง มีประสีเขียว ใบกว้าง 3-10 เซนติเมตร ยาว 12-25 เซนติเมตร ใบรูปรี รูปใบหอกปลายใบแหลม โคนใบมน ด้านหลังใบเลี้ยงหรือมีขน ด้านท้องใบมีขนนุ่มสีเงินเป็นมันคล้ายเส้นไหม ช่อดอกออกที่ปลายลำต้น รูปไข่ ยาว 8-12 เซนติเมตร กาบรองดอกรูปไข่ปลายแหลม ปลายแข็งคล้ายหนาม สีเขียวปนแดง ยาว 1.5-4.5 เซนติเมตร แต่ละกาบรองรับดอกย่อย 1 ดอก ดอกทยอยบานครั้งละ 1-2 ดอก กลีบเลี้ยงเชื่อมติดกันเป็นหลอด และเป็นสัน 3 สัน ปลายแยกเป็น 3 กลีบ แยกเป็น 2 ปาก ปากด้านล่าง 1 กลีบ กลีบแยกลึก ปากด้านบนมี 2 กลีบดอก 3 กลีบ กว้าง 1.5-2 เซนติเมตร ยาว 4-5 เซนติเมตร โดนกลีบเชื่อมติดกันเล็กน้อยสีขาว เกสรตัวผู้ที่ไม่สมบูรณ์เปลี่ยนไปมีลักษณะคล้ายกลีบดอก มีขนาดใหญ่กว่ากลีบดอก กว้างประมาณ 10 เซนติเมตร ยาวประมาณ 5 เซนติเมตร รูปไข่กลีบ สีขาว ขอบม้วนซ้อนทับกัน ตรงกลางกลีบด้านในเป็นสีเหลือง มีขนสีเหลืองปกคลุม เป็นสันตื้น ๆ 3 สันไปยังปลายกลีบ เกสรตัวผู้ที่สมบูรณ์ 1 อัน ก้านเกสรตัวผู้แผ่แบนเป็นแถบกว้างประมาณ 1.2 เซนติเมตร ยาว 4-4.5 ซม. โดยส่วนปลายกว้างประมาณ 6-7 มม. สีเหลืองเข้มและม้วนลงด้านล่าง อับละอองเกสรตัวผู้ติดอยู่ใต้บริเวณสีเหลือง กว้าง 3.5 มิลลิเมตร ยาว 1 เซนติเมตร เกสรตัวเมีย 1 อัน ก้านเกสรเป็นอิสระ ส่วนปลายแทรกอยู่ระหว่างถุงละอองเกสรตัวผู้ ยอดเกสรตัวเมียแผ่ออกอยู่เหนืออับละอองเกสรตัวผู้ รังไข่มี 3 ช่อง มีออวูลจำนวนมาก ผลรูปไข่ ยาว 1-2.5 เซนติเมตร สีแดงสด เมล็ดสีดำ

นิเวศน์วิทยา : เป็นพืชที่เจริญได้ดีทั้งในที่ได้รับร่มเงาบ้างหรือกลางแสงแดดจัด และมีความชื้นสูง
การกระจายพันธุ์ : ถิ่นกำเนิดที่อินเดีย เอเซียตะวันออกเฉียงใต้ ถึงนิวกินี
การขยายพันธุ์ : แบ่งกอ เพาะเมล็ด
ประโยชน์ : นิยมตัดประดับแจกันทั้งต้นที่มีช่อดอกเนื่องจากทั้งต้นและกาบประดับสวยงามแปลกตา นอกจากนี้ยังปลูกเป็นไม้ประดับ ในมาเลเซีย อินเดีย และฟิลิปปินส์ใช้หน่ออ่อนใส่แกง เป็นผัก เหง้ามีสารชื่อ diosgenin ใช้สังเคราะห์สเตอรอยด์ฮอร์โมน น้ำคั้นเป็นยาระบาย รับประทานกับพลู แก้ไอ ใบแก้ไข้

RED SNAKE

ชื่อสามัญ : Red Snake; Cobra, Snake;
Stenophyllus
ชื่อวิทยาศาสตร์ : Costus stenophyllus
วงศ์ : Zingiberaceae

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ :
ไม้เนื้ออ่อน มีเหง้าใต้ดิน ลำต้นเหนือดินออกเป็นกอ บอบบางสูงได้ถึง 2 เมตร หรือมากกว่า ลำต้นสีเขียว มีวงสีคล้ำ เป็นช่วง ใบเดี่ยวเรียงเวียนสลับ ใบรูปแถบ ๆ ช่อดอกแทงออกจากพื้นดินโดยตรง ก้านช่อดอกสั้นรูปรี ปลายแหลม กาบรองดอกเรียงเวียนซ้อนทับกันสีแดง กลางกาบมีเส้นสีเหลือง ดอกสีเหลืองสดโผล่พ้นกาบรองดอก สีตัดกันสวยงาม

นิเวศน์วิทยา : ปลูกในที่มีร่มเงาบ้าง
การขยายพันธุ์ : แบ่งกอ
ประโยชน์ : นิยมตัดทั้งต้น ปักแจกัน สำหรับการจัดดอกไม้แบบญี่ปุ่น เนื่องจากลำต้นมีสีเขียวลายสีคล้ำตัดกันสวยงามแปลกตา

ผู้แต่ง
จิรายุยิน จันทรประสงค์

คณะผู้จัดทำ
นายสมชาย สุคนธสิงห์ (ที่ปรึกษา)
นายโอฬาร พิทักษ์
นางภาวนา อัศวะประภา
นายทวีพงศ์ สุวรรณโร
นายเศรษฐพงศ์ เลขะวัฒนะ
นายอภิชาติ สุวรรณ