ศาสนา ลัทธิ ความเชื่อ นิกาย พิธีกรรม >>

หอพระไตร

ฌาน 8

คำว่า ฌาน หมายถึง ภาวะจิตสงบประณีต ซึ่งมีสมาธิเป็นองค์ธรรมหลัก เป็นภาวะจิตที่มีสมาธิถึงขั้นอัปปนาสมาธิ (สมาธิแน่วแน่) แล้ว ฌานมีหลายชั้น ยิ่งเป็นชั้นสูงขึ้นไปเท่าใด องค์ธรรมต่าง ๆ ที่เป็นคุณสมบัติของจิต ก็ยิ่งลดน้อยลงไปเท่านั้น ฌาน โดยทั่วไป แบ่งเป็น 2 ระดับใหญ่ ๆ และแบ่งย่อยออกไปอีกระดับละ 4 รวมเป็น 8 อย่าง เรียกว่า ฌาน 8 หรือสมาบัติ 8 คือ รูปฌาน 4 ได้แก่

1. ปฐมฌาน (ฌานที่ 1) มีองค์ประกออบ 5 คือ วิตก(ความนึกคิด) วิจาร(การพิจารณาอารมณ์) ปิติ(ความอิ่มใจ) สุขและเอกัดคตา(ความมีอารมณ์เป็นอันเดียว)
2. ทุติยฌาน (ฌานที่ 2) มีองค์ประกอบ 3 คือ ปีติ สุข เอกัคคตา
3. ตติยฌาน (ฌานที่ 3) มีองค์ประกอบ 2 สุข เอกัคคตา
4. จตุตถฌาน (ฌานที่ 4) มีองค์ประกอบ 2 คือ อุเบกขา (ความวางเฉย) และเอกัคคตา

 อรูปฌาน 4 ได้แก่

1. อากาสนัญจายตนะ หมายถึง ฌานที่กำหนดอากาศ (space) อันอนันต์
2. วิญญาณัญจายตนะ หมายถึง ฌานที่กำหนดวิญญาณอนันต์
3. อากิญจัญญายตนะ หมายถึง ฌานที่กำหนดภาวะที่ไม่มีสิ่งใด ๆ
4. เนวสัญญานาสัญญายตนะ หมายถึง ฌานที่เลิกกำหนดสิ่งใด ๆ โดยประการทั้งปวง เข้าถึงภาวะมีสัญญาก็ไม่ใช่ ไม่มีสัญญาก็ไม่ใช่