วรรณกรรม สุภาษิต ข้อคิด คำคม สำนวน โวหาร >>
มัทนะพาธา
ลักษณะการแต่ง
เรื่องมัทนะพาธาใช้คำประพันธ์หลายชนิดแต่เน้นแต่งด้วยฉันท์ บางตอนใช้กาพย์ยานี กาพย์ฉบังหรือกาพย์สุรางคนางค์ และมีบทเจรจาร้อยแก้วในส่วนของตัวละครที่ไม่สำคัญ ทำให้มีลีลาภาษาที่หลากหลาย ตอนใดดำเนินเรื่องรวดเร็วก็ใช้ร้อยแก้ว ตอนใดต้องการจังหวะเสียงและความคล้องจองก็ใช้กาพย์ และตอนใดที่เน้นอารมณ์มากก็มักใช้ฉันท์ เช่น ตอนที่สุเทษณ์ตัดพ้อและมัทนาเจรจาตอบใช้วสันตดิลก แสดงจังหวะรวดเร็วของถ้อยคำเสริมให้คารมโต้ตอบกันมีลีลาฉับไวและทันกัน
เรื่องมัทนะพาธาเป็นเรื่องสมมุติเกิดขึ้นในอินเดียโบราณมีทั้งหมด ๕ องก์
องก์ที่ ๑ กล่าวถึงเหตุการณ์บนสวรรค์ เทพบุตรหลงรักเทพธิดามัทนา แต่นางไม่มีใจให้ สุเทษณ์จึงให้มายาวินใช้เวทมนตร์สะกดเรียกนางมา มัทนาเจรจาตอบสุเทษณ์อย่างคนไม่รู้สึกตัว สุเทษณ์จึงไม่โปรด ขอให้มายาวินคลายสะกด มัทนาเมื่อรู้สึกตัวก็ตอบปฏิเสธสุเทษณ์ ทำให้สุเทษณ์โกรธ จึงสาปให้นางจุติไปเกิดเป็นดอกกุหลาบในโลกมนุษย์ โดยสาปว่าให้กุหลาบดอกนั้นกลายเป็นมนุษย์เฉพาะวันเพ็ญเพียง วัน และคืนเดียว ต่อเมื่อมีความรักจึงจะพ้นสภาพจากเป็นดอกไม้ และหากเป็นทุกข์เพราะความรัก ก็ให้วิงวอน ต่อพระองค์ พระองค์จะช่วย
องก์ที่ ๒ เป็นฉากหิมะวันซึ่งมีต้นกุหลาบ มัทนา ขึ้นอยู่ ฤษีกาละทรรศินขุดไปปลูกไว้ที่อาศรม เมื่อมัทนากลายเป็นมนุษย์ก็เลี้ยงดูรักใคร่เหมือนลูก ท้าวชัยเสนกษัตริย์แห่งเมืองหัสตินาปุระเสด็จไปล่าสัตว์ ได้พบมัทนาก็เกิดความรัก
องก์ที่ ๓ เป็นฉากลานหน้าอาศรมพระกาละทรรศิน ชัยเสนออกมารำพังถึงความรักที่มีต่อมัทนา และแอบได้ยินมัทนารำพันถึงความรักที่นางมีต่อชัยเสนเช่นกัน ทั้งสองสาบานรักต่อกัน มัทนาจึงไม่ต้องกลับไปเป็นกุหลาบอีกพระกาละทรรศินทำพิธีแต่งงานให้ชัยเสนและมัทนา
องก์ที่ ๔ เป็นฉากในกรุงหัสตินาปุระ ชัยเสนอยู่กับมัทนาอย่างมีความสุข พระนางจัณฑีมเหสีของ ชัยเสนหึงและแค้นใจมาก จึงขอให้พระบิดาซึ่งเป็นราชาแคว้นมคธยกทัพมาตีหัสตินาปุระ จัณฑียังใช้ให้นางค่อมข้าหลวงทำกลอุบายว่ามัทนารักกับศุภางค์ทหารเอกของชัยเสน ชัยเสนหลงเชื่อจึงสั่งให้ประหารมัทนาและสุภางค์
องก์ที่ ๕ ตอนแรกเป็นฉากพลับพลาในค่ายหลวง พราหมณ์วิทูรเข้าเฝ้าชัยเสน แล้วสารภาพผิดว่าตนเป็นหมอเสน่ห์ที่ร่วมทำอุบายให้จัณฑี ชัยเสนรู้ว่ามัทนาและศุภางค์ไม่มีความผิดก็เสียใจมาก นนทิวรรธน์ อำมาตย์เอกจึงทูลความจริงว่าได้ปล่อยมัทนาไป และโสมทัตย์ศิษย์ของพระกาละทรรศินได้พานางกลับไปอยู่ในป่าหิมวันต์ ส่วนศุภางค์ก็เป็นอิสระเช่นกัน และได้ออกไปต่อสู้กับข้าศึกจนตายอย่างทหารหาญ ชัยเสนสรรเสริญศุภางค์และสั่งให้นนทิวรรธน์เตรียมขบวนไปรับนางมัทนา ทางด้านมัทนาได้ทูลขอให้สุเทษณ์รับนางกลับไปสวรรค์ สุเทษณ์ขอให้นางรับรักตนก่อน แต่มัทนาปฏิเสธ สุเทษณ์กริ้ว จึงสาปให้มัทนาเป็นกุหลาบตลอดไป ชัยเสนมาไม่ทัน จึงได้แต่นำต้นกุหลาบกลับไปเมืองหัสตินาปุระ
