ฉันท์

สัมผัส

สัมผัส คือการส่งคำที่เกิดจากสระเสียงเดียวกัน จากวรรคหนึ่งไปยังวรรคหนึ่ง ในฉันท์บทเดียวกัน แม้คำที่เกิดจากมาตราหรือแม่เดียวกัน หรือการส่งจากท้ายฉันท์บทหนึ่ง ไปยังฉันท์บทจะแต่งต่อไป ในลักษณะเช่นนี้ เรียกว่าสัมผัสทั้งนั้น มีบังคับไว้เฉพาะสัมผัสระหว่างวรรคในฉันท์บทเดียวกัน และในฉันท์ต่างบท (ดูแผนผังประกอบ) และสัมผัสชนิดที่เรียกว่าสัมผัสนอก ส่วนการสัมผัสในวรรคเดียวกัน ก็ย่อมสัมผัสได้ แต่มิได้กำหนดไว้

สัมผัสต่างบท

ในเมื่อแต่งฉันท์จบบทหนึ่งแล้ว จะแต่งฉันท์ชื่อเดิมนั้นต่อไป หรือจะแต่งฉันท์ชื่ออื่น หรือจะแต่งกาพย์ต่อไป จะต้องส่งสัมผัสจากคำสุดท้ายของบทที่แต่งจบ ไปยังบทถัดไปในฉันท์ชื่อเดียวกัน หรือในฉันท์ชื่ออื่น หรือในกาพย์ที่จะแต่งต่อไป เช่นเดียวกับการแต่งกลอน แม้จะส่งให้กาพย์หรือคำสัมผัสจากกาพย์ มีวิธีปฏิบัติดังนี้

การส่ง จะต้องส่งจากคำสุดท้ายของฉันท์บทที่แต่งจบลง โดยส่งสัมผัสสระหรือสัมผัสแม่ต่าง ๆ เพื่อให้บทต่อไปรับ ส่วนการรับนั้น มีรายละเอียดดังจะกล่าวต่อไป
การรับ การรับสัมผัสจากฉันท์ หรือกาพย์บทอื่นที่ส่งให้ต้องยึดตามลักษณะของฉันท์หรือกาพย์ที่รับ ดังนี้

ฉันท์ที่มีลักษณะ ๒ บาท ๆ ละ ๒ วรรค ต้องรับด้วยคำสุดท้ายของบาทที่ ๑ คือคำสุดท้ายของวรรคที่ ๒
ฉันท์ที่มีลักษณะเป็น ๓ วรรค ต้องรับด้วยคำสุดท้ายของวรรคที่ ๑ และคำสุดท้ายของวรรคที่ ๒ แม้กาพย์ก็มีลักษณะอย่างนี้ ก็รับอย่างเดียวกัน
ฉันท์ที่มี ๔ บาท ๆ ละ ๑๐ คำ ต้องรับด้วยคำสุดท้ายของบาทที่ ๒
ฉันท์ที่มี ๒ บาท ๆ ละ ๑๐ คำ ต้องรับด้วยคำสุดท้ายของบาทที่ ๒
ฉันท์ที่มี ๔ บาท ๆ ละ ๖ – ๙ คำ ต้องรับด้วยคำสุดท้ายของบาทที่ ๒
ฉันท์ที่มี ๔ บาท ๆ ละ ๒ วรรค ต้องรับด้วยคำสุดท้ายของบาทที่ ๒ คือคำสุดท้ายของวรรคที่ ๔ แม้สุรางคนางค์ฉันท์ ๒๘ ก็ยึดถือตามนี้

คณะฉันท์
ครุและลหุ
ศัพท์ลอย
ยัติภังค์
สัมผัส

โวหาร
ประเภทกวีนิพนธ์
ฉันทลักษณ์
สระ
พยัญชนะ
เครื่องประกอบอื่น
การอ่านคำประพันธ์
ร่าย
กาพย์
กลอน
โคลง
ฉันท์