สุขภาพ ความงาม อาหารและยา สมุนไพร สาระน่ารู้ >>

คู่มือ อสม.กับการดูแลผู้สูงอายุในชุมชน

กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข

สถานการณ์ผู้สูงอายุไทย

ประชากรเด็ก...สู่ผู้สูงอายุ

ในช่วงที่ผ่านมาประชากรไทยเพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่อง ส่งผลต่อการเปลี่ยนแปลงทั้งด้านเศรษฐกิจ สังคมและสิ่งแวดล้อม จากอดีตมีสัดส่วนเด็กมาก ในปัจจุบันจำนวนเด็กลดลง วัยแรงงานเพิ่มขึ้นน้อย แต่ผู้สูงอายุเพิ่มขึ้น และมีแนวโน้มว่าจะสูงขึ้นอีก ทำให้ประเทศไทยเข้าสู่ “สังคมผู้สูงอายุ” คือมีผู้สูงอายุ ๑ ใน ๑๐ ของประชากรทั้งหมด ดังนั้นทุกภาคส่วน จึงต้องตระหนักถึงผลกระทบต่องบประมาณรายจ่ายด้านสวัสดิการสังคมและสุขภาพเพื่อผู้สูงอายุ

อายุยิ่งสูง หญิงมากกว่าชาย

กลุ่มผู้สูงอายุยิ่งมีอายุสูงขึ้น จะมีผู้หญิงมากกว่าผู้ชาย ปัจจุบันมีผู้สูงอายุหญิงมีอายุเฉลี่ย ๘๒ ปี ผู้สูงอายุชาย มีอายุเฉลี่ย ๗๙ ปี และมีผู้สูงอายุหญิงมากกว่า โดยมีผู้สูงอายุหญิง ๔ ล้านกว่าคน ผู้สูงอายุชาย ๓ ล้านกว่าคน จากผู้สูงอายุทั้งหมด ๘.๑ ล้านคน (ปี ๒๕๕๕)

อายุยิ่งสูง ยิ่งโดดเดี่ยว เดียวดาย

ผู้สูงอายุที่อาศัยอยู่ตามลำพังร้อยละ ๘ ส่วนมากเป็นผู้หญิง และอายุมากกว่า ๗๐ ปี สาเหตุที่อยู่ลำพังคนเดียว คือ โสด ไม่มีลูกหลาน คู่สมรสเสียชีวิตก่อน หรือลูกหลานมีภารกิจต่างถิ่น ผู้สูงอายุที่อยู่ลำพังจะขาดการดูแลยามเจ็บป่วย มีความรู้สึกเหงา และปัญหาด้านการเงิน โดยปี ๒๕๓๗ พบว่า มีผู้สูงอายุที่อยู่คนเดียวร้อยละ ๓.๖ สัดส่วนปี ๒๕๔๕ เพิ่มขึ้นเป็นร้อยละ ๖.๓ และล่าสุดปี ๒๕๕๐ มีผู้สูงอายุตามลำพัง ร้อยละ ๗.๗

ร้อยละ ๕๖.๗ ของผู้สูงอายุอยู่ตามลำพังในครัวเรือน สามารถดำรงชีวิตอยู่ได้โดย ไม่มีปัญหา ที่เหลือร้อยละ ๔๓.๓ มีปัญหา โดยปัญหาที่พบมากที่สุด คือ รู้สึกเหงาร้อยละ ๕๑.๒ ไม่มีคนดูแลเมื่อเจ็บป่วย ร้อยละ ๒๗.๕ ต้องเลี้ยงชีพด้วยตนเอง หรือมีปัญหาการเงิน ไม่มีคนช่วยทำงานบ้าน และอื่นๆ เป็นร้อยละ ๑๕.๗ ร้อยละ ๕.๒ และ ๐.๔ ตามลำดับ

อายุยิ่งสูงมาก ยิ่งมีหลายโรค

ผู้สูงอายุที่อายุยืนยาวขึ้น จะเสี่ยงต่อปัญหาทางสุขภาพ โดยเฉพาะการเจ็บป่วยเรื้อรังสะท้อนความจำเป็นที่ผู้สูงอายุจะต้องเตรียมความพร้อมให้มีคุณภาพชีวิตที่ดี ครึ่งหนึ่งของผู้สูงอายุไทย มีโรคเรื้อรังและโรคประจำตัว ซึ่งโรคที่พบบ่อย ได้แก่ โรคความดันโลหิตสูง ร้อยละ ๓๑.๗ โรคเบาหวาน ร้อยละ ๑๓.๓ โรคหัวใจ ร้อยละ ๗.๐ เป็นอัมพาต/อัมพฤกษ์ ร้อยละ ๒.๕ โรคหลอดเลือดในสมองตีบ ร้อยละ ๑.๖ และโรคมะเร็ง ร้อยละ ๐.๕ และภาวะสมองเสื่อม มีแนวโน้มสูงขึ้น โดยในปี ๒๕๕๓ มีผู้ป่วยภาวะสมองเสื่อมจำนวน ๙,๒๘๘ คน คิดเป็น ๑๔.๕๘ ต่อแสนประชากร

อายุยิ่งสูง ยิ่งพิการทุพพลภาพ

ผู้สูงอายุที่พิการหรือทุพพลภาพเพิ่มมากขึ้น จาก ร้อยละ ๖ ในปี ๒๕๔๔ เป็นร้อยละ ๙ ในปี ๒๕๔๕ และ ร้อยละ ๑๕ ในปี ๒๕๕๐ ผู้สูงอายุที่พิการ/ทุพพลภาพเป็นหญิงมากกว่าชาย ความบกพร่องของร่างกายที่ทำให้พิการ ทุพพลภาพที่พบมากในผู้สูงอายุ ได้แก่ สายตาเลือนรางทั้งสองข้าง หูตึงทั้งสองข้าง และการเคลื่อนไหวของแขนขา ลำตัว อ่อนแรงใช้งานได้น้อยลง (อัมพฤกษ์)

อายุยิ่งสูง ยิ่งต้องพึ่งพาผู้อื่น

สุขภาพที่เสื่อมทรุดของผู้สูงอายุ ทำให้บทบาทผู้สูงอายุเปลื่ยนไป จากดูแลตนเองได้ดำรงชีวิตอยู่อย่างอิสระ ไม่ต้องพึ่งพาผู้อื่นทำงาน และเกื้อกูลบุตรหลานในครอบครัว นำไปสู่การพึ่งพาและรับการดูแลจากบุตรหลานหรือสมาชิกในครอบครัว พบว่าผู้สูงอายุ ร้อยละ ๘๘ ดูแลตนเองได้ ร้อยละ ๑๒ ต้องการผู้ดูแลหรือต้องพึ่งพาผู้อื่น

อัตราส่วนการเป็นภาระวัยสูงอายุ หมายถึง จำนวนผู้สูงอายุ เทียบกับผู้ที่อยู่ในวัยทำงาน (๑๕-๕๙ปี) ๑๐๐ คน ซึ่งในปี ๒๕๓๗ อัตราการเป็นภาระวัยผู้สูงอายุ เป็น ๑๐.๗ เพิ่มขึ้นเป็น ๑๔.๓ ในปี ๒๕๔๕ และเพิ่มขึ้นเป็น ๑๖.๐ ในปี ๒๕๕๐ หมายความว่า ประชากรวัยแรงงาน ๑๐๐ คน ต้องรับภาระในการเลี้ยงดูผู้สูงอายุ ๑๖ คน