|
นาคเกี่ยวกระหวัด
ผู้ใหญ่สอน ผ่อนตาม ให้งามเงื่อน
หมายมุ่งตรอง มองให้เห็น อย่าเว้นวาย
การควร อย่าเพ่อหวน โกรธตอบต่อ
ขานไขคำ ถามทัด ให้ชัดชาญ
ใจแจ้ง อย่าระแวง แคลงคิดผิด
ไหลหลงตาม ความเชือน กลับเกลื่อนไกล
นาคราชแผลงฤทธิ์
คำคารม ลมลิ้นเล่ห์ อุบายบอก
จ้วงเหตุหา ท่าช่องชี้ นี่ไยยวง
ไม่ต่างจิต คิดว่าจริง ทุกสิ่งล้วน
ไม่สอดส่อง ดูให้ต้อง ตามเลศนัย
ดีทุกท่า ทางมายา มีหลายหลาก
ตีส่วนสอง ให้เห็นช่อง ชอบเชิงที
บัวบานกลีบขยาย
ไม่ควรคิด ก็อย่าคิด เข้าต่อล้อ
ไม่ควรเป็น ก็อย่าเป็น เหมือนเช่นพาล
ไม่ควรรอ ก็อย่าต่อ เข้าต้านตัด
ไม่ควรชิด อย่าสนิท สนมชม
ไม่ควรหาญ อย่าราน ให้ร้อนร้าว
ไม่ควรเปิด ก็อย่าเชิด ชูเงื่อนงำ
อักษรสลับล้วน
การก่อนกอบ ชอบช่องเช่น เห็นเหินห่าง
ยลเยี่ยงอย่าง พ่างพื้นเพื่อ เจือจานจูง
เอื้อนออกอ้าง อย่างยิ่งยาก บากเบือนเบี่ยง
เพราะพริ้งพร้อม กล่อมกล่าวกลืน ชื่นชอบชวน
แถวถิ่นเถิน เนินน่านน้ำ ข้ามเขตโขด
แม้ไม่มี ที่ทัดทัน กั้นกีดกาง
มยุราฟ้อนหาง
ดูดูท่า อย่าเลินเล่อ เผลอบ่อยบ่อย
เหมือนเหมือนอย่าง ทางที่เป็น เช่นพอพอ
เปรียบเปรียบว่า บุตรภรรยา คนใช้ใช้
เฉยเฉยเสีย ไม่สั่งสอน ข้อนชวนชวน
มีมีแต่ ต่างจะดื้อ ถือปึ่งปึ่ง
คล้ายคล้ายช้าง ห่างขอ มักแคลงแคลง
ยัตติภังค์
ครูสอน สอนก็ได้ แต่ใจภัก
สำเหนียกกล่าว กล่าวคิด พินิจดำ
ภาษิตเปรียบ เปรียบแม้น เหมือนหนึ่งสัง
สามารถพร้อม พร้อมเพราะ เสนาะอา
บรรเลงขับ ขับก็ป่วย เวลาปรา
ฉันใดเพราะ เพราะจะเพียร ก็ยากพรร
ละเวงวางกรวด
ผู้พ่ายแพ้ ผ่อนหลบ หลีกลับเลี่ยง
จวบเจียนจวน จนท่า รุกเร้าแรง
เหี้ยมฮึกเหิม หาญนัก มักมึนม่อย
หมิ่นเมินมาก หากกลับ กลัวเกลื่อนไกล
ดูใดโดย ให้ต้อง ชันเชิงชอบ
พึงเพ่งพิศ คิดหา ท่าท่วงที
กินนรรำ
ขจัดจิต ชนิดหน่าย ระคายข้อง
คดีดู จะชูช่อง ประคองคุณ
คะนึงนึก ตริตรึกตรอง ละบองแบ่ง
คะเนนับ สดับดู กระทู้ที
พินิจแหนง ระแวงวน ฉงนเงื่อง
จะหมองหมาง ระคางคิด จะชิดชู
เจ้าเซ็นเต้นต้ำบุด
สุดจะค้น สนข้อ ส่อคำสอน
เรื่องต้อง ร้องต่าง ร้างตำรา
สอนพาล สารเพียง เสียงภาษิต
ยากพ้อ ยอพา อย่าพึ่งยล
แก้วเพชร เก็จผ่อง ก่องผิวก่ำ
นึกไว้ ในว่า น่าหวังนาน
นารายณ์ประลองศิลป
สำเนาเขา สำนวนควร สำเหนียกคิด
คนึงดึง ขนัดดัด คะเนเดา
ระบิลสิ้น ระบายสาย ระเบียบเลศ
ประจบนบ ประจักษ์นัก ประจงนาม
ฉลาดปราชญ์ เฉลียวเปรียว เฉลยเปรียบ
ขนานการ ขนอบกอบ ขนบกล
พระจันทร์ทรงกรด
ลำบากก่อน ก่อนทำ เห็นลำบาก
ผ่อนเพียรทำ ทำไปก่อน ค่อยผ่อนเพียร
ประกอบการ การอย่าละ ที่ประกอบ
เป็นไปตาม ตามเช่น ที่เป็นไป
จักกลิ้งคก คกหนัก หากจักกลิ้ง
ใจเราเพียร เพียรให้เข้า แน่ใจเรา
อักษรสังวาส
อย่าฝ่าฝ่าย หมายเกิน กำเริบเอิบ
เห็นเช่นได้ ใฝ่ด้วยข้าง ลำพองปอง
จักหักโหม โจมเข้าจับ ด้ามพร้าง่า
ควรครวญใคร่ อย่าให้ป่วย สกนธ์ตน
แม้แน่ใจ ใครฟัง พินิจกิจ
เหมือนเยื้อนแถม แย้มโทษ ประจานปาน
ธงนำริ้ว
ช้าช้านึก ตรึกไตร่ตรอง ให้ต้องกิจ
ดูดูก่อน ผ่อนให้สม ที่กลมเกลียว
หมั่นหมั่นคิด ที่ในกิจ ประกอบก่อ
รอรอรั้ง สังเกตผล เลศกลใน
คล้ายคล้ายคำ ร่ำว่า เหมือนฆ่าช้าง
เหมือนเหมือนกิจ น้อยจ่าย ใช้ทุนอัน
วิสูตรสองไข
ผเดิมผดุง มุ่งมาด ขนาดขนบ
อย่าเพลิดอย่าเพลิน เมินพลั้ง ละลังละไล
ระบิลระบอบ กอบการ สมานสมัคร
ใช่กมใช่การ พานผิด ประดิษฐ์ประดา
ใช่เรื่องใช่ราว กล่าวโทษ ประโยชน์ประหยัด
เสมอเสมือน เตือนตน ทุรนทุราย
เสือซ่อนเล็บ
รู้ว่ายาก หากเห็น เช่นว่าทุกข์
รำพึงเพียร เวียนวน ทนพึงพอ
ยลแต่อย่าง ต่างรู้ อยู่แต่ยาก
เหมือนขว้างงู ชูเชิด เปิดกว้างไป
สิ่งที่เบื่อ เหลือเบือน เหมือนที่รัก
รำคาญไหน ใฝ่เฝ้า เข้าคานตา
นาคบริพันธ์
กุมภาพาล ชาญชลา สาคเรศ
สำนักสู่ อยู่ประจำ อย่ารำพึง
จะวายชาญ หาญกล้า ดีกว่าสอน
ใช่เหตุเผื่อ เจือจาน ป่วยการกล
ดูท่าที่ ที่จะสั่ง จะสอนศิษย์
อย่าอ้างขนาด คาดคะเน คะนึงพลาง
เบญจพรรณห้าสี
อย่าหยิ่งเย่อยกย่อง ลำพองพิษ
ขอดข้อนแข้นขู่ข่ม ให้เขาเกรง
ทำท่วงทีท่าทาง วางจังหวะ
ล้วนเล่ห์ลิ้นลวงลอด สอดกลไก
ถ้าถึงถ้อยถอยถด สลดหลบ
เหมือนไม้เมามูลมอด ทอดทิ้งทำ
ครอบจักรวาล
รู้สิ่งไร ร้ายแรงยาก อย่าอยากรู้
ดังหนึ่งฆ้อง ก้องเสียง สำเนียงดัง
ผิดคำกล่าว ราวกับพา ให้หาผิด
ดีแลชั่ว ตัวของใคร นิ่งไว้ดี
ช้างตายเน่า เอาใบบัว ปิดตัวช้าง
ชวนเสียกิจ ผิดระบอบ อย่าชอบชวน
หงส์คาบแก้ว
มีการทำ ทำไม่ถูก ถูกที่ผิด
จักโทษใคร ใครจะทำ ทำให้เรา
เหมือนตาบอด บอดแล้วมา มาได้แว่น
จับขึ้นลูบ ลูบคลำแล้ว แล้ววางไป
จะตรึกตรอง ตรองให้รอบ รอบรู้กิจ
อย่าหุนหวน หวนใจดู ดูสำคัญ
พักพันร้าน
จากเพียร เจียนเพื่อน เจื่อนพวกจาก
บังกิจ บิดเกียด เบียดกลบัง
ตรึกสม ตรมซร้อง ต้องสิ่งตรึก
ใดชื่น ดื่นชวน ด่วนเช่นใด
ผ่อนขัด ผัดขัน ผันข้อผ่อน
จนค้าง จางคิด จิตค่อยจน
งูกลืนหาง
ให้รู้สึก ตรึกใจดู ให้รู้สึก
อย่าจู่จร ทางเดินดู อย่าจู่จร
ไม่ควรข้อ อย่าต่อทวน ไม่ควรข้อ
อย่าก่อแกม เกินอัชฌา อย่าก่อแกม
ที่สิ่งร้าย อย่าประวิง ที่สิ่งร้าย
ควรพอดี คิดดูส่วน ควรพอดี
นกกางปีก
อย่าโกรธเกรี้ยว เกรี้ยวโกรธ พิโรธเรื่อง
อย่าร้าราน รานร้า ตรองท่ายล
เช่นตีวัว วัวตี ให้เจ็บเปล่า
จงตรองตรึก ตรึกตรอง ให้ต้องใจ
ไม่ควรที่ ที่ควร สงวนงด
เผื่อเลือก เลือกเผื่อไว้ ให้วิจารณ์
คุลาซ่อนลูก
รักษาชื่อ จงไว้ชื่อ ให้สมทรง
เสงี่ยมตน จงไว้ตน อย่าลำพอง
ที่ควรสูง จงไว้สูง พยุงหมาย
จะซ่อนคม จงไว้คม ดูอัชฌา
ควรเปิดช่อง จงไว้ช่อง เชิงชนิด
ที่ชั้นเชิง จงไว้เชิง โดยเลศนัย
ถอยหลังเข้าคลอง
แถลงกิจ ผิดการกอบ ระบอบคิด
ใจระแวง แหนงฉงน จนใจแคลง
ไฉนนั้น คั้นเค้นคาด มาดมุ่งมั่น
ตรองท่าไว้ ให้คง จงแจ้งใจ
ช่องชอบที รอบรู้ ดูต่อตอบ
จำจดจ้อง ต้องคิด ด้วยจิตปอง
ขำคมพอ สมแสร้ง แฝงลมข่ม
นวลน้ำที่ คำกล่าว ข้อข่าวนำ
หวนจิตหาก ผิดเล่ห์ คะเนคิด
แปรปรวนกลับ ชวนชัก ยักเรรวน
แหห่างดู อย่างเห็น เป็นต่างต่าง
เกรงแต่คิด แม้จิตหาก ยากยิ่งแล
ม้าลำพอง
รักบุตรสุด เช่นเกลียดเช่น ดุจบุตรรัก
เองใจจน ทนจำทน จนใจเอง
ยากแสนแค้น ขัดคิดขัด แค้นแสนยาก
ใยเยื่อเป็น เชื้อชิดเชื้อ เป็นเยื่อใย
เทียบทับกับ นมเปรียบนม กับทับเทียบ
ทนสู้ยาก บากบั่นบาก ยากสู้ทน
กลบกลืนกลอน
สันดานดื้อ ยากตัด แสนดัดยาก
สันดานร้าย รอนบั่น เหลือบั่นรอน
ไม่มีสิ่ง เปรียบที่ หมดที่เปรียบ
ไม่มีใคร ใจจัก รู้จักใจ
ยากที่ดัด จิตยาก ยิ่งยากจิต
ยากที่ว่า เวียนวน กลับวนเวียน
ลิ้นตะกวด
อนึ่ง เมียมิตร ชิดตน อันร่วมรัก
จะไว้เนื้อ เชื่อหน้า อย่าพลางเพลิน
ดูลาดเลา เหลี่ยมเล่ห์ อย่าพลาดพลั้ง
ความลับลึก ตรึกตรา อย่าลองลาน
เหลือคะเน เล่ห์ล้ำ คำคาดคิด
ดูแยบคาย ลายล่อ ก่อกวนกล
ดอกไม้พวง
ไม่ควรคิด จิตหวน อย่าด่วนได้
ไม่ควรคิด จิตตรึก อย่านึกเดา
สิ่งใดที่ หมายผดุง ฝ่ายมุ่งมาด
สิ่งใดที่ หมายคิด ในจิตปอง
หากแม้ไม่ สมชม อารมณ์ตรึก
หากแม้ไม่ สมที่ นิยมใจ
เมฆขลาโยนแก้ว
ยังไม่เห็น เช่นคิดหมาย อย่าหมายคิด
ควรหาดู รู้ให้แจ้ง ให้เจนตา
ฉันใดดี ที่ตรง ที่ตรองตรึก
สงสัยแล้ว อย่าคาด บังอาจใจ
แน่นอนใจ ให้สัจจัง ที่หวังคิด
ทิ้งถอนนัก มักเห ชักเรรอน
ดวงเดือนประดับดาว
การกิจ ชิดเช่น เห็นเหตุโหด
เกลี่ยกลบ ลบเลื่อน เชือนชวนแช
ลวงเล่ห์ เททอด สอดเสแสร้ง
ยกอย่าง อ้างอวด ลวดเลศเลา
ปกปิด มิดเม้น เส้นเสี้ยนสิ้น
ฟังเฝือ เหลือล้ำ คำคมควร
ช้างประสานงา
สิ่งใด เป็นเช่น ธรรมดากิจ
ในสิ่งสิ้น โดยระบิล บุราณนาน
เปรียบเหมือนอย่าง ค่างลิง กับต้นไม้
ชอบแฝงฝ่า หาตาม ประเภทตน
เหล่าพื้นกิจ ทุจริต ไม่ต้องสอน
ใจกอบมั่น สันดาน กระด้างกาย
พวงแก้วกุดั่น
ให้รู้การ รู้ประมาณ ประมวลกิจ
ให้รู้กล รู้ประกอบ รู้ชอบเพลง
ให้รู้กำลัง หวังที่รู้ ดูระเบียบ
ให้รู้เชิงชั้น สันทัด รู้ชัดชาญ
ให้รู้กล้า รู้กลัว รู้ทั่วอย่าง
ให้รู้รอบ ผลเหตุ รู้เลศนัย
ดำเนินนางสระ
พึงเพ่ง เล็งเลศ สังเกตกิจ
ตรอกตรึก นึกนบ ดูทบทวน
พื้นพาล การกอบ ระบอบบท
สินทรัพย์ จับจ่าย อย่าป่ายปน
เที่ยงแท้ แน่นัก ประจักษ์จิต
ผันผ่อน หย่อนยล เชิงกลไก
ตรีเพชรพวง
การสิ่งไร ไร่ไร้ ที่เรียนร่ำ
หลนปลาร้า ร่ารา เร่หาครู
วิชาสอน ซ่อนซ้อน ผู้เกียจกล
ถึงเลวลวน ล่วนล้วน ก็ควรกำ
ไม่ควรวาง ว่างว้าง ระหว่างวัน
เป็นที่ปอง ป่องป้อง ปิ้มประวิง
ม้าเทียมรถ
กำลังมาก หากประกอบ แต่เกียจคร้าน
พะวงหลัง ตั้งไว้ ฝ่ายลำพัง
ตรองการใด ไม่สำเร็จ เสร็จการกิจ
แตกฉานชัด จัดให้เจน เช่นเชิงชาญ
คร้านกายมัก ชักพา หาถ้าขัด
จากหายเพียง เลี่ยงสุข สู่ทุกข์ทาย
เทพชุมนุม
หวานเพลิน เดินการ จนหวานสิ้น
เพียงปั้นป้อน ข้อนคั้น ขึ้นปันปน
พึงกริ่งตรอง จองแจ้ง แสร้งสิ่งยั้ง
ปางปอง จองแจ้ง แห่งจริงจง
ปะทะที่ ทีน่า ระอาท้อ
ไฉนหนอ ต่อจะรู้ สิปรูเปร
คมในฝัก
คำคมคน คนคมคำ ฟังกำหนด
ผันผ่อนคิด คิดผันผ่อน จะฉันใด
ควรที่ชอบ ชอบที่ควร อย่าด่วนได้
ตริใคร่ครวญ ครวญใคร่ตริ ตามวิธี
ตรึกตรองก่อน ก่อนตรองตรึก ระลึกถวิล
ควรไม่จืด จืดไม่ควร อย่าชวนจาง
พยัคฆ์ข้ามห้วย
ไม่ควรล้อ ก็อย่าเพียร เล่นเลียนล้อ
รู้ว่าพาล แล้วอย่าชิด สนิทพาล
ความถือผิด จิตชอบ แต่เช่นผิด
ถือใจตน ตามหวัง ลำพังตน
แม้พลาดท่า พาถลำ ช้ำเสียท่า
จะแคะเคียง ค่อนเปรียบ พูดเลียบเคียง
ตรีประดับ
จะจับจอง จ่องจ้อง สิ่งใดนั้น
อย่าลามลวง ล่วงล้วง ดูเลศกล
อย่าเคลิ้มคำ คล่ำคล้ำ แต่ลำโลภ
สิ่งใดปอง ป่องป้อง เป็นประธาน
จับปลาชอน ช่อนช้อน สองกรมือ
เพื่อระแวง แวงแว้ง พลิกแพลงไป
ก้านต่อดอก
เป็นผู้น้อย น้อยหน้า สังเวชเนตร
กำลังน้อย ถอยแรง ยอมเร็วเลว
แม้ควรดับ ดับไว้ ให้มิดชิด
ที่สูงยศ ลดหา อย่ารุมคุม
เหมือนไม้ซีก ฉีกช้อน ค้อนคัดงัด
ถ้าเพลี่ยงพล้ำ ซ้ำพ่าย ป่ายลามปาม
กระแตไต่ไม้
ไม่ควรหา ถ้าเห็น หาควรไม่
จนใจจำ ซ้ำให้ จำใจจน
ซ่อนสิ่งใด ไม่เปิดจริง ที่สิ่งซ่อน
งำเงื่อนปิด ผิดเหมือนเปิด เชิดเงื่อนงำ
บอกเล่าเหตุ เลศเลา เขาเล่าบอก
ดีสิ่งเดียว แต่ที่หนึ่ง เป็นสิ่งดี
กบเต้นสลักเพชร
ยลแต้มผู้ อยู่ตามเพื่อน เยื้อนต่อพักตร์
ยามลาภมาก ยากโลภมา อย่าละเมอ
ตัวไม่ยล ตนเมินอย่าง ต่างมากหยิ่ง
มีก่อนจน มนเกินเจียน เมี้ยนแก่ใจ
งอกเกินตอน งอนเกินตาม งามก่อนแต่ง
พวกแจ้งหยัน พันธุ์เจาะเยื้อน เพื่อนจวบยี
อักษรล้วน
ย่อมยลยิ่ง อย่างยอด ยากยกยอ
จำใจจน จริงเจียว จักเจรจา
สุดสิ่งสรรพ สอนสิ้น สักแสนเสศ
มวดม้วยมาด มุ่งเมิน ไม่มองมี
การเกียจกล เกินกิจ ก่อนกายกอบ
ร้างเรียนไร้ แรมรู้ เริศรอแร
รักร้อย
ผู้ดุร้าย ร้ายแรง แล้วแหนงหน่าย
อย่าขู่ข่ม ข่มคำ ให้รำคาญ
สันดานคน คนร้าย นิสัยดุ
กลับความคิด คิดดับ ระงับครัน
เห็นเสือนอน นอนระวัง อย่าพลั้งท่า
หากว่าตื่น ตื่นตกใจ สิไม่ควร
กบเต้นกลางสระบัว
คิดมาด คาดมั่น สำคัญคิด
การตน กลตั้ง ระวังการ
เช่นใด ใช้ดู ให้รู้เช่น
ปองไร ไป่รอบ อย่าริปอง
จับงู จู่ง่าย จะหมายจับ
ซวนหลบ ซบเล่ห์ หากเซซวน
สะบัดสะบิ้ง
เห็นท่านที่ มีทรัพย์ จะจับจะจ่าย
ทั้งเก็บได้ ใช้พลัน ไม่พันไม่พัว
เรามีน้อย ค่อยจำกัด ขยัดเขยี่ย
ทำได้น้อย ใช้น้อย ระค่อยระคน
เห็นช้างใหญ่ ถ่ายมูล อนูนอเนก
พิศสกนธ์ ยลทำเนียบ ระเบียบระบาย
วัวพันหลัก
ไม่ใช่การ ที่จะภาร หุงข้าวคด
ถวิลหวัง ตั้งใจ จะให้กิน
มาคิดดู มิใช่กิจ จะคิดกอบ
ถ้าเหน็ดเหนื่อย เมื่อยหนัก ชักเชือนพา
ทำสิ่งไร ควรให้คิด พินิจก่อน
พล้ำพลาดท่า พาขาดทุน มิควรทำ
สารถีชักรถ
ควรคิดถึง ตรึงส่วน ไม่ควรคิด
ต่อเติมตาม งามเงื่อนพอ ค่อยต่อเติม
ประโยชน์ให้ ให้เห็นที่ เป็นประโยชน์
ระคางจิต คิดน่าจะ พาระคาง
เห็นแล้วการ ที่เป็น เขาเห็นแล้ว
ไม่มียิ่ง ปิ้งประชด หมดไม่มี
สุรางค์ระบำ
อย่าคิดมาด ขาดมั่น สำคัญมุ่ง
ไม่แน่เรื่อง เนื่องเร้า สำเนารอย
ไม่เข้ากิจ คิดการ รำคาญกอบ
คิดท่าได้ ถ่ายเดียว เฝ้าเที่ยวเดิน
ที่จักมุ่ง จุงมอง ที่จองมั่น
ในเรื่องคำ ร่ำข่าว ที่ร้าวระคาย
ฉัตรสามชั้น
กล่าวคำคิด จิตจำ คิดคำกล่าว
ฟังความใน ให้แน่ตาม ในความฟัง
เหตุผลเป็น เช่นใดยล เป็นผลเหตุ
ควรใคร่ความ งามใจ ความใคร่ครวญ
หน้าหลังคิด จิตยั้ง คิดหลังหน้า
ตนหลบหลีก ปลีกซบ หลีกหลบตน
กบเต้นต่อยหอย
ใจหวนคิด จิตห่วงข้อง คือขุมทุกข์
ปางเมื่อเห็น เป็นมาให้ ใจรำคาญ
เพื่อตัณหา พาเตือนให้ เป็นห่วงยุค
ลูกที่รัก ลักที่รู้ อยู่ทุกราย
เหตุโลภมาก หากลาภมุ่ง บำรุงจิต
ที่สันดาน ท่านสันโดษ ประโยชน์พอ
สร้อยสน
จะเผื่อแผ่ แผ่ผล พิศพื้นพืช
หนุนเปล่า เปล่าเปลืองเชื้อ ที่เกื้อกูล
ผลสิ่ง สิ่งไรเกิน กว่าแรงมาก
ผลได้ ได้โดยที่ ลำพังตน
ใจจะเอื้อ เอื้อเฟื้อ อย่าเหลือส่วน
ให้มาก มากพ้น ประมาณไป
สิงโตเล่นหาง
อย่าจงเจียด เบียดเบียนทรัพย์ กับผู้ยาก
ดูเหลือแค่น แสนลำบาก ยากจะมี
เหมือนหาเลือด เชือดตีนปู ดูเป็นขัด
ก็เห็นเหนื่อย เมื่อยมือเปล่า เศร้าใจจน
กอบการกิจ คิดผันผ่อน อ่อนโอบเอื้อ
อารีรอบ กอบเมตตา ปรานีใน
ละลอกแก้วกระทบฝั่ง
การไรทำ กิจร่ำถึง อย่าพึงทิ้ง
ท่าเกิดชอบ ทางกอบช่วย อำนวยตน
แม้แจ้งทำ ไม่จำทอด ธุระร้าง
ใจตรองนึก จิตตรึกหน่วง ให้แน่มือ
สิ่งไรทำ ลอบร่ำท่อง ให้ต้องที่
หวังผู้อื่น เว้นพื้นเอง เกรงไม่ควร
มักกรคาบแก้ว
กอบกิจใด ให้พินิจ ดูกิจกอบ
พงศ์พื้นเผ่า เหล่ามิตร พิศพื้นพงศ์
แผ่เผื่อจิต คิดโอบเอื้อ จักเผื่อแผ่
ใจที่รัก จักอารี ดูที่ใจ
ที่ควรให้ หรือไม่ให้ ให้ควรที่
ครวญใคร่ความ ตามทำนอง ตรองใคร่ครวญ
กบเต้นสามตอน
ใช่การ ชาญกอบ ชอบกิจ
ข้อกล่าว ข่าวกล้ำ คำกลาย
ตริจง ตรงจอง ตรองแจ้ง
หลีกเดา เลาด่วน ล้วนดี
คำร้อน ข้อนแรง แข่งรู้
เช่นเพื่อ เชื่อพัก ชักพา
กินนรเก็บบัว
อย่าพึงด่วน พึงดู ให้รอบคอบ
จงตรองหน้า ตรองหลัง สังเกตกาย
หากจะโกรธ จะแค้น แสนสาหัส
แม้ควรหยุด ควรยั้ง ชั่งกระมล
สิ่งที่ร้าว ที่ราน ประหารหัก
ฟังคำนวณ คำนึง คะเนใน
ตรีพิธพรรณ
สกุลรักษ์ ลักษณ์ส่อ นรลักษณ์
ทั้งถ้อยคำ คมคำ ทุกคำควร
เมื่อต่อหน้า ดูหน้า ก็น่าคบ
ดูแสนกล ซ่อนกล ซ้อนกลไก
พอเห็นท่า พลั้งท่า เป็นท่าได้
ใครหลงลม เชื่อลม ลิ้นลมมี
กลอนแปด
พาลทุพล ยลปราชน์ อาจเอิบจิต
โวหารอ้าง ขวางหู หมู่กระวี
สุกรเกลือก เปือกปน ทุคนธชาติ
แสนรังเกียจ เกลียดไกล ไม่ใก้ลสกนธ์
อันผู้ที่ มีปัญญา ปรีชาชาติ
ที่ร้ายร้อน ผ่อนเบา ไม่เมามัว
เห็นท่านต่ำ แล้วอย่าก้ำ อย่าเกินนัก
อัชฌาสัย ไมตรี ตรองใจเจือ
พยัคฆ์ผอม ย่อมกวาง ประมาทหมิ่น
ถึงแรงน้อย ถอยถด ลดกำลัง
หากโกรธเกรี้ยว เขี้ยวเล็บ สลัดลัด
ครั้นรู้สึก นึกได้ สิใจงง
อุรคะราช อาจแผลง สำแดงฤทธิ์
เสงี่ยมเงื่อง เชื่องแช่ม ในเชิงที
แมลงป่อง พิษน้อย สักนิดหนึ่ง
ลำพองจิต คิดเติบ กำเริบตน
อันผู้ดี มีเชื้อ สกุลศักดิ์
ยาจกได้ ไอทรัพย์ สักเสี้ยวปาน
สงวนศักดิ์ จะสมัคร สมานมิตร
พึงพินิจ พิศดู อย่าวู่วาม
ที่ต่ำช้า ทารุณ สกุลชาติ
อัชฌาศัย ฝ่ายพวก สันดานพาล
สุนัขเลี้ยง ล้อเล่น เช่นเคยคุ้น
ไม่ลดหย่อน ผ่อนละ จังหวะใคร
ที่แรงร้าย เริงร้อน อย่ารานตอบ
ที่เลี้ยวลด คดค้อม อย่าโค้งตาม
รู้ว่าพาล หาญห้าว อย่าก้าวก่อ
ถึงจวบเจียน จวนตัว จะพัวพัน
สุนัขเล่น ไล่กัด สลัดหลีก
อย่าคิดคบ ขบตอบ สุวาณวาง
เรียนความรู้ เรียนได้ ด้วยใจรัก
ความเพียรเพิ่ม เติมต่อ ตั้งทวี
จะฝนทั่ง เป็นเข็ม ก็ฝนได้
พร้อมทรัพย์สิน โภคา วิชาชน
ผู้เกียจคร้าน การเพียร อาภัพซ้ำ
ว่าจะขัง ขั้งค้าง อย่างจินดา
จะหวีผม ดูพอสม กับส่วนเกล้า
ถ้าเกินนัก มักเขา จะเย้ายวน
อันสุรา พาพลอย อร่อยรส
เป็นเครื่องย้อม ปลอมแปลง แต่งสันดาน
จะกอบกิจ คิดก่อน ให้รอบคอบ
แม้เพลี่ยงพล้ำ ดังดุจ ประจานกาย
สันดานชอบ เช่นเชื้อ เหมือนสื่อชัก
เหมือนเช่นงู รู้ตีน พวกเดียวกัน
อันเหล่าโจร โจรย่อม จะรู้เลศ
ส่วนพวกปราชญ์ ปราชญ์ย่อม สมาคม
ไม่แผกผัน ชั้นเชิง ชาติชนิด
ไม่กลับเกลื่อน เคลื่อนคลาด สังวาสไกล
มณทกสถิตย์ นิตย์เนา ในสะโรช
แบ่งเกสร ร่อนโรย วารีวน
ภมรเนา เขาเขิน เนินทุเรศ
เหมือนชนเฉา เนาสำนัก เมธาจารย์
ปรีชาชาติ มาดอยู่ ให้ไกลถิ่น
เพราะอยากรู้ สู้ลำบาก ลำบนตน
สุวรรณหงส์ หลงระเริง ลานฉงน
พาลายเลือน เลื่อนลด หมดสีงาม
สีหราช ยาตรเยื้อง เข้าเคียงคู่
สินธพเรียง เคียงลา ประลาดพงศ์
นักปราชญ์สู่ หมู่พาล พำนักพัก
ถึงรู้ธรรม จำเหมือน ให้เตือนตน
อันเงินทอง ปองเพียง อสรพิษ
เป็นที่มาด อาจใจ อยู่อาจิณ
เหล่าพาลร้าย ไพรี ผรุสจิต
ดูยิ่งยาก มากอย่าง ระวังตน
ควรประกอบ ขอบเขื่อน เขตจังหวัด
เช่นวิถี ที่สถิตย์ สถานใด
พยัคฆ์ผอม ตรอมกาย กระหายเหยื่อ
หากเมตตา อารี มีการุญ
พาละชาติ ยากจะอาจ รู้คุณคิด
ล้วนโทษทุกข์ คลุกกลั้ว มัวสันดาน
ประหยัดรั้ง รั้งรอ ระวังผิด
อารีรอบ ชอบเล่ห์ คะเนใน
ร่ำกล่าวกลั่น สรรกลอน กลบท
โดยสารสอน งอนงาม ตามยุบล
เฉกสังคีต ดีดสี ดนตรีกล่อม
เพียงประทิน กลิ่นปรุง จรุงจันทร
ต่างแว่นแก้ว แผ้วผ่อง ประไพพิศ
สำเหนียกสำเนา เงาประจง ประจำมี |
เงื่อนงาม ความท่านเตือน เหมือนมุ่งหมาย
วายเว้นเช่น เชิงหมาย ให้ควรการ
ต่อตอบเห็น ชอบข้อ จึงไขขาน
ชาญชัด จัดวิจารณ์ ให้แจ้งใจ
ผิดคิดคัด ดัดจริต อย่าหลงไหล
ไกลเกลื่อนกลับ นับให้ ใจดาลดวง
ออกบทเบื้อง เยื้องยอก ใจห่วงหวง
หน่วงยุดอย่าง ต่างดวง เมตตาใจ
ถ้วนแสนหลาก ยากประมวล หมดสงสัย
ไต่เล่ห์นึก ตรึกไตร ดูท่วงที
มากเหลือล้ำ ตามยาก แต้มสอดสี
ชี้ชวนทาง อย่างแต่มี ล้วนอาการ
ไม่ควรข้อ ขอดเขา ด้วยโวหาร
ไม่ควรสมาน อย่าสมัคร สมาคม
ไม่ควรทัด ทานถ้อย อย่าทับถม
ไม่ควรข่ม ก็อย่าข้อน ให้เคืองคำ
ไม่ควรกล่าว พึงระวัง อย่างพลั้งถลำ
ไม่ควรทำ ตรองท่า พยุงจูง
จำจากจาง หมางเมินม่าย ฝ่ายฝ่าฝูง
สิ่งส่วนสูง มุ่งเมียงมาด คาดเคียงควร
พูดพอเพียง เอียงอ่อนโอษฐ์ โหดหวงหวน
โลมเล่ห์ล้วน ยวนแย้มยั่ว ทั่วถ้วนทาง
ห้วงหาดโหด โฉดเชื้อชัก ขวักไขว่ขวาง
แบ่งเบาบ้าง ข้างข้อคำ ร่ำรีรอ
คุมคุมใจ ไว้อย่าปล่อย ไปปร๋อปร๋อ
ตรองตรองใจ ที่ในข้อ ให้ควรควร
ปล่อยปล่อยปละ ละให้ ฮึกหวนหวน
กล้ากล้านัก มักก่อกวน จะแรงแรง
ข้อนข้อนข้าง วางข้อขึง ขึ้นแข็งแข็ง
ชวนชวนชัก มักระแวง จงจำจำ
ภักดีต่อ ต่อที่รัก ทุกคำสำ
ดำริห์ชอบรู้ รู้จำ สุนทรภา
สังคีตดัด ดัดประดัง ทุกสิ่งสา
อาลัยชวน ชวนกระบือร่า ให้ฟังบรร
ปรารภเรื่อง เรื่องจะหา หรือรู้ฉัน
พรรณาสอน สอนพาลนั้น ย่อมยากแสดง
พึงพอเพียง อย่าควร ข่มขัดแข็ง
พล้ำพลาดแพลง พลั้งตน จักจนใจ
น้ำหนองน้อย แหนงเพลิง สิ้นสงสัย
เห็นเหตุให้ หวนแปร แท้ทางที
รู้เรื่องรอบ อย่าระแวง หน่ายแหนงหนี
โอบอ่อนเอื้อ อารี การเกื้อกูล
ระเบียบเบื้อง ตระเตื้องต้อง สนองหนุน
จะลึกลับ จะพับพูน ประมูลมี
ระบิลเบื้อง ยุเยื้องแย้ง แขนงหนี
จะต้านต่อ หรือรอรี คดีดู
จะค้านคัด ประหยัดเยื้อง ณเรื่องรู้
กระแสศัพท์ สดับดู จะรู้รา
เห็นข้อน ห่อนควร หวนคิดหา
ยิ่งท่า ยากทาง อย่างที่ยล
สนคิด สุดแค้น แสนขัดสน
เกียจปน กลปอง กองป่วยการ
หากล้ำ ให้เหล่า แห่งลิงหาญ
แรงค้าน รานคำ ร่ำคนเรา
ประกิตชิด ประกอบชอบ ประกันเฉา
มิเศร้าเหงา มิส้อนงอน มิสิ้นงาม
นิเทศเหตุ นิทัศน์หัด นิทานห้าม
จะซามตาม จะเสริมเติม จะเสื่อมตน
ประเทียบเพียบ ประทับพับ ประเทืองผล
จะยลบน จะเยื้องเบื้อง จะยากบัง
หวนเหียนคิด คิดหาก จักหวนเหียน
ปลงใจนึก นึกอย่าเวียน เปลี่ยนปลงใจ
นิสัยผล ผลก็ตอบ ตามนิสัย
เสำเนากล่าว กล่าวไว้ ฟังสำเนา
ภูเขาสูง สูงก็จริง แต่ภูเขา
ตรึกตรองใจ อย่าใจเบา พึงตรึกตรอง
อ้างข้างเติบ มิได้ตรึก ตริสนอง
ไม่ไตร่ตรอง ดูให้สิ้น นุสนธ์ยล
ตั้งจังก้า หักด้วยเข่า จงยลผล
ชอบสอบค้น เสียให้แจ้ง แห่งการงาน
ถ้าว่าผิด แล้วอย่าเพ่อ บรรหารขาน
จงปลงจิต คิดอย่าหาญ แต่เดียวเจียว
ค่อยค่อยคิด คาดควร คำนวณเฉลียว
จริงจริงแท้ แน่เจียว อย่าวางใจ
ตรองตรองข้อ เสียให้ควร ที่ขานใข
อ่อนอ่อนไว้ ดีกว่ากล้า อย่าแรงรัน
แท้แท้ทาง หวังเอางา เท่านั้นนั่น
มากมากครัน คิดไม่คุ้ม ที่ขาดไป
ให้แจ้งให้จบ ครบพิศ นิสิทธิ์นิสัย
วิจารณ์วิจัย ในเหตุ สังเกตสังกา
ประจงประจักษ์ แจ้งที่ ประสีประสา
ใช่ทางใช่ท่า อย่ายล กระวนกระวาย
พิบากพิบัด ทัดทำ ระส่ำระสาย
ระคนระคาย สิ่งซึ่ง ไม่พึงไม่พอ
ทางนี้สุข ปลุกปลื้ม ลืมนี้หนอ
เพียรรวนล่อ ต่อตั้ง กังวลใจ
เหลือนิหาก จากล้น พ้นนิสัย
ก็กลับใกล้ ไคล้ยุด ฉุดกลับมา
ต่างร่ำผลัก มักเป็น เช่นร่ำว่า
เช่นคอยท่า หาสุข ทุกข์คอยรึง
สาครินทร์ ถิ่นประเทศ สำนึงถึง
อย่ารำพรรณ อันซึ่ง จะวายชล
ดีกว่าสั่ง ฟังดูก่อน ใช่เหตุผล
ป่วยประกอบ ชอบแต่ยล ดูท่าทาง
จะสอนสู่ ดูชนิด อย่าอางขนาง
คะนึงพลอย คล้อยเป็นกลาง อย่างเอียงเอง
อาจโอ้อิทธิ์อวดอ้าง อย่างข่มเหง
โฉดโฉงเฉงเฉาฉ่า ชะล่าใจ
โกงเกะกะก้าวก่อ ข้อคำไข
เหน็บแนมในนึกน่า ระอาคำ
จับจริงจบเจิ่นเจน ก็เอนถลำ
กลับกลอกกล้ำเกลื่อนกลาย คลายกำลัง
หวังแว่วหู ปากจะนิ่ง อย่ากริ่งหวัง
ตีหยุดยั้ง ยังกังวาล นานกว่าตี
ที่จะมิด อย่าพึงหมาย มิใช่ที่
ควรต้องทำ จะต้องชี้ แต่ที่ควร
สงวนบ้าง มิใช่ข้อ อย่าพอสงวน
เดาอย่าด่วน ใจหวัง ลำพังเดา
มีความคิด คิดไม่ต้อง ต้องโฉดเฉา
นั่งนึกเศร้า เศร้าโศกซ้ำ ซ้ำจนใจ
ดูยากแสน แสนสุดสิ้น สิ้นนิสัย
ตั้งแต่ใคร่ ใคร่ครวญนึก นึกตื้นตัน
กอบการผิด ผิดแล้วยาก ยากผ่อนผัน
ให้เหมาะมั่น มั่นแม้นมุ่ง มุ่งระวัง
ฝังให้ ใฝ่หาก ฝากห่วงฝัง
ใยทน ยลทั้ง ยั้งทุกข์ใย
ไหนแล้ว แนวลึก นึกเล่ห์ไหน
ยลขำ ย้ำไข ไย้ข่าวยล
หนไร ให้ร้อน ห่อนรู้หน
กายหวัง กังวล กลว่างกาย
นึกผันผ่อน นอนตรึก นึกผันผ่อน
ให้ควรแรม รอรอน ให้ควรแรม
ต่อแต้มแถม ก็แต่พอ ต่อแต้มแถม
ที่พลั้งเพลิน เนิ่นแนมมี ที่พลั้งเพลิน
อย่าเสียดสี หนีหน่าย อย่าเสียดสี
อย่าเผลอตน ยลที อย่าเผลอตน
ในข้อเคือง เคืองข้อ ไม่พอผล
ดูเล่ห์กล กลเล่ห์ คะเนใน
อย่าร้อนเร้า เร้าร้อน ไปก่อนไข้
จะด่วนได้ ได้ด่วน ไม่ควรการ
พึงออมอด อดออม ถ่อมสมาน
อย่ารอนราญ ราญรอน จงผ่อนตรอง
สงวนวงศ์ จงไว้วงศ์ ดำรงสนอง
เห็นควรตรอง จงไว้ตรอง ให้ต้องตา
จะถ่อมกาย จงไว้กาย แต่พอหน้า
หากมีท่า จงไว้ท่า อย่าเกลื่อนไกล
ที่ควรพิศ จงไว้พิศ ตามนิสัย
ที่จริงใจ จงไว้ใจ ค่อยไขแสดง
คิดระบอบ กอบการผิด กิจแถลง
แคลงใจจน ฉงนแหนง ระแวงใจ
มั่นมุ่งมาด คาดเค้นคั้น นั้นไฉน
ใจแจ้งจง คงให้ ไว้ท่าตรอง
ตอบต่อดู รู้รอบ ที่ชอบช่อง
ปองจิตด้วย คิดต้อง จ้องจดจำ
ข่มลมแฝง แสร้งสม พอคมขำ
นำข่าวข้อ กล่าวคำ ทีน้ำนวล
คิดคะเน เล่ห์ผิด หากจิตหวน
รวบเรยัก ชักชวน กลับปรวนแปร
ต่างต่างเป็น เห็นอย่าง ดูห่างแห
แลยิ่งยาก หากจิตแม้ คิดแต่เกรง
โฉงเฉงชัก นักเบื่อนัก ชักโฉงเฉง
ใจตรอมเกรง กริ่งยิ่งกริ่ง เกรงตรอมใจ
ไฉนหาก พรากจักพราก หากไฉน
จนจำให้ ใจหักใจ ให้จำจน
ล้นอกเพียบ ใหญ่ยิ่งใหญ่ เพียบอกล้น
รอนบั่นพ้น จนใจจน พ้นบั่นรอน
สันดานหาก ผ่อนผัน สุดผันผ่อน
สันดานสอน ใจยาก ยงยากใจ
ไม่มีเทียบ ไขคำ ยากคำไข
ไม่มีนิสัย เพียรหมด ครูหมดเพียร
ยากที่คิด เหียนหัน หวนหันเหียน
ยากที่เพียร เมินหลบ ซ้ำหลบเมิน
อย่าหลวมหลัก ตรองท่า อย่าห่างเหิน
อย่าหมางเมิน หมั่นนึก ตรึกตรองการ
จะยาตรยั้ง อย่าให้ หมองสมาน
เช่นท้องธาร ถานถิ่น ยะยวนยล
มุ่งมาดมิตร หมิ่นหมาย ฝ่ายหวนหน
หากจวนจน จักซ้ำ ช้ำใจเรา
ไม่ควรคิด จิตใจ อย่าโฉดเฉา
ไม่ควรคิด จิตเรา ให้เร่งตรอง
สิ่งใดที่ หมายคาด ท่านทั้งผอง
สิ่งใดที่ หมายต้อง ให้ตรองใจ
หากแม้ไม่ สมนึก จะคิดไฉน
หากแม้ไม่ สมคะเน เสียเวลา
หมายคิดพิศ ให้แน่ จึงควรหา
เจนตาแน่ แท้ว่า จะฉันใด
ตรองตรึกนึก ดูให้สิ้น สิ่งสงสัย
บังอาจใจ เพ่งเล็งให้ จงแน่นอน
หวังคิดกิจ กอบให้จริง อย่าทิ้งถอน
เรรอนรวน ชวนหย่อน ประโยชน์ดี
ทางโทษ โฉดเชื้อ เนื้อแหนงแหน
กลแก้ แททำ งำเงื่อนเงา
เกลื่อนแกล้ง แต่งต่อ ข้อขำเขา
กล่าวเกลา เนาแนบ แยบยลยวน
ลมลิ้น ยินเย็น เห็นหกหวน
เล่ห์ล้วน ป่วนปิด กิจกลการ
มีโดยการ ฐานชนิด นิสัยสานต์
บ่ร้างเนิ่น แน่ประมาณ ประมวลยล
ก็ค่างมี ฝักฝ่าย ใจฝึกฝน
เปรียบเพียงต่าง อย่างทุพล ลำพองกาย
มีตามส่วน ล้วนค่อน จะเกิดหมาย
กระเดื่องกิจ คิดแต่ร้าย ในตนเอง
ให้รู้ผิด รู้ชอบ อย่าโฉงเฉง
ให้รู้ระเบง รู้ระบอบ รู้รอบการ
ให้รู้เทียบ รู้ทัน รู้สัญฐาน
ให้รู้วิจารณ์ รู้แจ้ง ให้เจนใจ
ให้รู้ทาง รู้ทิศ พินิจฉัย
ให้รู้ไว้ ให้เป็นหลัก รู้จักกระบวน
จองจิต ชิดชอบ พีงสอบสวน
เผลอพลาง ห่างหวน มักจวนจน
งามงด ชดช้อน คิดผ่อนผล
ฝ่าฝาก ยากยล จักจนใจ
ใช่เช่น เกณฑ์กิจ ลิขิตไข
หน่วงนึก ตรึกไตร ไว้ได้ดู
ย่อมเพลี่ยงพลำ พล่ำพล้ำ พลั้งตาหู
ย่อมอดสู สู่สู้ ชังกายทำ
แม้นหมั่นคน ค่นค้น ไม่ลึกขำ
หมดใจจำ จ่ำจ้ำ ให้เจนจริง
ส่วนสำคัญ คั่นคั้น ทุกสิ่งสิง
เช่นยายิง ยิ่งยิ้ง กำเบือนบัง
เกียจคร้านการ งานงง พะวงหลัง
ลำพังตน ยลยั้ง ไม่ตรองการ
การกิจกอบ มิได้คิด ให้แตกฉาน
เชิงชาญกอบ ชอบการ อย่าคร้านกาย
ถ้าขัดขวาง อย่าขจัด ให้จากหาย
ทุกข์ทายทับ นับแต่ราย จักยากยล
ฉุนชื่นลิ้น กลิ่นกลั่น ล้วนสรรค์ผล
จวนเจียนจน ยลยวน เช่นชวนพะวง
เฟื่องฟุ้งฟัง พลั้งแพลง คลังแคลงหลง
ง่วงโงงงง ปลงเปลื้อง เครื่องลังเล
มิใช่ข้อ ส่อแต่ จะแส่เส
ถ้าคะเน ดูในที น่ามีภัย
จดจำดู ดูจำจด พยศไฉน
ให้ทางท่า ท่าทางให้ ดูในที
ไว้แบบอย่าง อย่างแบบไว้ อย่างหน่ายหนี
ดีหรือร้าย ร้ายหรือดี ย่อมมีทาง
ลิ้นลมเล่ห์ เล่ห์ลมลิ้น อย่าหมิ่นหมาง
สางเสาะสืบ สืบเสาะสาง อย่าร้างรอน
ดูสัณฐาน ที่จะยอ พอภูมิฐาน
อัชฌาชน ยลประมาณ ในเชิงชน
ไม่ใช่ผล ที่จะคิด ตรองเหตุผล
พึงตรองเพียง ใจจน ให้พอเพียง
จะแส้เสียง เซ้งซ่า เขาสรวลเสียง
จงเยื้อนยล แยบเยี่ยง ให้ควรยล
ดูสำคัญ คั่นคั้น อย่างันฉงน
ค่อยแคะคน ค่นค้น ให้ควรการ
เที่ยวหวงห่วง ห้วงละโมภ ละเมอหาญ
อย่าด่วนดาน ด่านด้าน แต่โดยใจ
ข้างละมือ มื่อมื้อ จะมั่นไฉน
ครั้นจะวาง ว่างว้างไว้ ดูลานเลว
อย่าบังเหตุ หาญข้าม ปล่องเปลวเหว
รู้ว่าเปลว ไฟฝอย อย่างชุมรุม
ไม่ควรปิด ปกป้องอย่างคลุมสุม
เอาโทษทุ่ม ทับท่าน ไม่งามคราม
คุ้ยเขี่ยคัด ขอนซุง ท่าสามผลาม
เหมือนหาความ ทุกข์ใส่ สกนธ์ตน
หนแห่งรู้ อยู่อย่างไร ใช่แห่งหน
คำกล่าวหาก จากตน ที่กล่าวคำ
ถลำคำ ให้เขาค่อน เพราะคำถลำ
ที่เชิงลับ กลับจะนำ ในเชิงที่
ชี้ช่องโพรง ให้กระรอก ใช้ช่องชี้
เออออไป มิใช่ที่ จะออเออ
เหิมใจเพลิน เหินจิตผลัก หักจักเผลอ
รังแต่จำ ร่ำตั้งเจ๋อ เร่อตามใจ
ทางนี้สุข ทุกข์นั้นสิ่ง ทิ้งนิสัย
เยี่ยงท่าหมาง อย่างเทียบไหม ไยที่มี
เคลิ้มสู้หน่าย คลายส่วนแหนง แคลงสิ่งหนี
แท้ช่องหมาย ทายเช่นมี ทางชี้มา
หน่ายแหน่งหนอ หนางนึก หน้าเหนื่อยหนา
ด้วยดื้อดา เดียวโดย ดัดใดดี
ทั่วทุกเทศ ทางท่า ท่วนทิศที่
ล้วนเลิกลี้ เลงลับ ละลานแล
เห็นเหตุหอบ หากให้ เหินห่างแห
พ้นพากย์พ้อ เพียรแพ้ เพียงพวกพาล
อย่าหมิ่นหมาย หมายมาด อวดอาจหาญ
ทำพะพาน พานพ้อง ให้หมองกัน
มุทะลุ ลุอำนาจ มาก่อนนั้น
ที่แผลคัน คันเก่า อย่าเกากวน
มีไม้อย่า อย่าแหย่ เข้าแส่สวน
พึงใคร่ครวญ ครวญใคร่ ให้วิจารณ
หาญใจ ให้จิต เหมือนคิดหาญ
ตรองนึก ตรึกนาน คะนึงตรอง
หมองใจ ไม่เจน เจิ่นจิตหมอง
ควรมั่น คั้นมอง ให้สมควร
หวนกลาง หางกลับ เกลือกหกหวน
มัวที่ มีท่าล้วน มวนมึนมัว
ดูฟูมฟาย มิได้หน่วง จะห่วงจะหัว
อย่าเผลอตัว ตามท่าน ใช่การใช่กล
ไม่ควรเสีย ก็อย่าจ่าย กระส่ายกระสน
อย่าเดือดร้อน ดิ้นรน กระวนกระวาย
อย่าโหยกเหยก ถ่ายตาม ระส่ำระสาย
จงตริกาย ตรองกอบ ระบอบระบิล
คดตะกุย คุ้ยประชด สุวานถวิล
กินเท่าไร่ ไหนจะสิ้น ที่หิวมา
กอบการกิจ คิดให้ชอบ ทั้งหลังหน้า
พาป่วยการ เสียเวลา ที่หุงทำ
ก่อนที่ทำ จำที่สอน อย่าเพลี่ยงพล้ำ
ทำเสียทำ แล้วจะซ้ำ เสียกอบเติม
สอดเสริมกิจ ให้ตลอด จึงสอดเสริม
ผิดทางเดิม โคยที่คิด เห็นผิดทาง
ที่หมางโทษ เหมือนที่ มีที่หมาง
มีไว้อย่าง อ้างเทียบ เปรียบไว้มี
เก็บหนีปลา อย่าใก้ลแมว ให้เก็บหนี
เลื่อนลอยเปล่า เล่าใช่ที่ จะเลื่อนลอย
ในทางฟุ้ง ทุ่งเฟื้อ ที่เทื้อฝอย
เป็นข่าวพลอย คอยพร่ำ ด้วยคำเพลิน
ไม่รู้ขอบ รอบขาย เป็นรายเขิน
อย่าเห็นเดิน เหินการ ทำหาญกาย
อย่าผลักหัน พลันห่าง พลั้งพลางหาย
คำภิปราย ภายเปรียบ เพียบปรวนแปร
หวังว่าควร สวนสาวหา ควรว่าหวัง
ควรให้ตรอง ต้องตั้งใจ ตรองให้ควร
หวนหักใจ ให้สังเกต ใจหักหวน
กลเล่ห์ล้วน รวนเร ล้วนเล่ห์กล
ผลเห็นทาง อย่างท่าเช่น ทางเห็นผล
การแบ่งพอ ให้พ้นแหนง พอแบ่งการ
ไม่จืดจาง หมางจากสุข ในสงสาร
ชวนต่อกอบ ชอบแต่การ ลำบากกาย
เปลื้องไม่ลง ปลงไม่หลุด สุดสิ่งหมาย
เป็นเช่นบ่วง ปวงชนบ่าย ไม่พ้นคอ
เหลือทางปลด ลดทิ้งปิด จริงเจียวหนอ
มาตรไม่เตือน เหมือนไม่ต่อ ส่อเค้ามูล
พืชที่ ที่นั้นจืด ป่วยปุ๋ยหนุน
กูลกิจ กิจจะพูน พอภูมิยล
มากเพียร เพียรพาก แต่เพียงผล
ตนคิด คิดผ่อนปรน ปรองดองใจ
ส่วนแบ่ง แบ่งที่ควร จึงค่อยให้
ไปเนิ่น เนิ่นอย่าเกิน ในความอารี
ถึงน้อยมาก หากคิดไป ไม่ถูกที่
ใช่วิถี ที่จะเดิน เขินใจตน
จะคิดลัด ตัดต่อยหัก สักพันหน
ยากจะค้น พ้นแห่งหา น่าอายใจ
ตรองจิตเจือ เชื้อเชิงชัด อัชฌาศัย
สิ่งชอบให้ ใจแช่มชื่น รื่นรมย์ยล
คดโดยใจ คาดได้จริง เป็นสิ่งผล
หวังสิ้นทุกข์ ไว้สุขทน ผ่อนปรนปรือ
หากแผกคิด เห็นผิดข้าง ไม่ควรถือ
เพลี่ยงที่ค้าง พลาดทางคือ คิดใคร่ครวญ
อย่าเบือนหน่าย อย่าบ่ายหนี ไปโดยด่วน
เช่นทางเลี้ยว ชักเที่ยวล้วน ป่วนใจงง
หลงอย่าลืม ปลื้มแต่ชอบ ที่อย่าหลง
ไกลใก้ลเรียง เคียงคง วงศ์ใกล้ไกล
ไหนที่ควร ครวญให้แน่ แท้ที่ไหน
ควรจะผ่อน หย่อนให้ อย่างไรจะควร
หวนหักจิต คิดให้ดี อย่าหักหวน
พรายแพร่งมี แต่ที่ควร จะแพร่งพราย
เพ่งมอง ผองมิตร พิศหมาย
เหมือนแทน แม่นทาย หมายที
เยื้องหน่าย ย้ายแหนง แย้งหนี
ท่าหมาง ทางมี ที่มา
เพื่อนหู ผู้หาญ พาลหา
น้อยอับ นับอ้า น่าอาย
จะควรชอบ ควรชัง ฟังเงื่อนสาย
อย่าคิดหมาย คิดมุ่ง แต่ใจตน
พึงประหยัด ประโยชน์เพ่ง ให้พอผล
อย่าทุรน ทุรายหวัง ลำพังใจ
แล้วจะชัก จะชอบ อย่าสงสัย
ที่สิ่งไร สิ่งร้อน ผ่อนให้ครวญ
พิศผิวพักตร์ ภูมิพักตร จะพักตรสงวน
ฟังสำนวน น้ำนวน ชะนวนใน
ลับหลังหลบ เหลือหลบ หลบไม่ไหว
ล้วนเลศใน แนมใน อยู่ในที
ก็ตรองใจ กริ่มใจ เอาใจหนี
ก็แต่ที่ ถึงที่ ที่อัประมาณ
เข้าแข่งคิด ขันถ้อย ธรรมวิถี
ก็เลี่ยงลี้ หลีกรำคาญ ใช่การกล
สีหราช ผาดพิศ แสยงขน
สุกรยล กระหยิ่มใจ หมายว่ากลัว
ย่อมสามารถ รู้กระบวน อยู่ถ้วนทั่ว
รักษาตัว ใจตั้ง ไม่จางเจือ
สมทบทัก ทับถม ให้ล้นเหลือ
ไว้ใยเยื่อ เผื่อหน้า ดีกว่าชัง
ใช่จะสิ้น เขี้ยวเล็บ อย่าควรหวัง
พยศยัง ยากจะหาย เพราะลายคง
ตะกุยกัด ขบคั้น ไม่ทันผวง
ตะลึงหลง พลั้งท่า พาเสียที
ลำพังพิษ เพียงภา ณุรังษี
ไม่ผลามผลี เลื้อยเลี้ยว ละลานลน
ทำปั้นปึ่ง ยกหาง ขึ้นลอยหน
อวดสกนธ์ ไม่สังเกต กายประมาณ
ย่อมออมพักตร์ พื้นพงศ์ ภูมิสัณฐาน
ก็ทะยาน ยกยศ พยายาม
ประชุมชิด ชูชม ประชันสนาม
อย่าโจมจาม จาบจ้วง จงตรองการณ์
อย่าฝ่าฝัง สังวาส ภิรมย์สมาน
มักร้ายราน ก้าวร้าว กำเริบใจ
แม้มัวมุ่น มักลาม ตามนิสัย
มีแต่ให้ อัปยศ ประหยัดตาม
พอห่อหอบ หิ้วได้ อย่าหาบหาม
ที่แนวหนาม หนาเดิน อย่าบุกบัน
เข้าต้านต่อ โต้ตั้ง ประชันขัน
จะเกียดกัน ออกไป ให้ไกลทาง
ปลดเปลื้องปลีก ไปล่แปลง อย่าแซงขวาง
จะระคาง ข้างอัป- มงคลมี
อุปนิสัย ใฝ่สมัคร ไม่เมินหนี
อย่าเลี่ยงลี้ หลีกทิ้ง สติตน
แต่อย่าให้ ละเพียร พึงหมั่นฝน
อาศัยผล ความเพียร เป็นพื้นมา
เหมือนตักน้ำ ใส่ตะกร้า อย่าหวังหา
เหลือปัญญา ที่จะคัด สันดานขบวน
พินิจเฝ้า ตามภูมิ พักตรสงวน
สำรวลสรวล เสซ้ำ ให้รำคาญ
แม้กินเพลิน เกินกำหนด ในอาหาร
พ้นประมาณ เมามาก มักงมงาย
อย่าด่วนชอบ แต่ลำพัง ลำพองหมาย
ให้ก่อร้าย เกิดโรค กำเริบรัน
จะดัดจิต คิดหัก ไม่เหหัน
อันฝูงไก่ ไก่นั้น ย่อมเห็นนม
ตามประเภท พรรคพวก นิยมสม
ตามอารมณ์ ร่วมรัก เจริญใจ
ตามจริต หรือจะร้าง แรมนิสัย
ย่อมเป็นไป ตามสมัคร กระมลตน
ประทุมโชต ช่อช้อย ตระการหน
มิได้ยล รู้รส เรณูมาลย์
บินประเวศ มาแสวง นิวัตสถาน
มิได้พาน พบรส ธรรมนิพนธ์
ก็ไม่สิ้น ควรเพียร ที่ขวายขวน
เที่ยวหาผล เพื่อสุข ไม่เสื่อมทราม
เข้าปะปน ปวงกา พาหยาบหยาม
ถึงไม่ทราม ก็เหมือนเสื่อม ราศีทรง
กับโคผู้ ต่างพวก พิศวง
ถึงจะคง เป็นอาชา ไม่น่ายล
ใช่สำนัก ที่จะเนา สำนึงหน
เพราะต่างคน ต่างนิสัย นิยมยิน
ประจงจิต จองคะเน คะนึงถวิล
นิยมยิน อยากจะได้ ทุกใจคน
ย่อมปองคิด คอยปอง ประสงค์ผล
พึงตรองยล ดูอย่า ชะล่าใจ
ยั้งประหยัด ยลท่า อัชฌาสัย
สำนักใน เนานึก อย่ามัวมุฬห์
ไม่ควรเผื่อ แผ่จิต ให้ชิดคุ้น
จะเจือจุน ก็อย่าใกล้ มิใช่การ
ทุกจริต หรือจะจง จำนงสมาน
ปูนเบียบปาน ไปด้วยผล ทุพลใจ
คะนึงคิด ข้อเหตุ ให้ควรไข
ให้แน่ใจ ตามจริต ชนิดชน
สังเขปพจน์ เผยแสดง แถลงนุสนธ์
เบื้องนิพนธ์ พากย์ประเภท พิบูลประพันธ์
บรรเลงถนอม ถนิมโสต สงวนขวัญ
เฉลิมสรรพ์ ศุภอัตถ์ สวัสดี
ส่องพินิจ กายสกนธ์ ตระการฉวี
ขอสมมุต ยุติที เท่านี้เอย |
