พุทธปรัชญาในฐานะอเทวนิยม

ศาสนาในโลกนี้ แบ่งออกเป็นประเภทใหญ่ๆ ได้ 2 ประเภท คือ ศาสนาประเภทเทวนิยม (Theism) นับถือเทพเจ้า (Divi Being God ฯลฯ) เป็นใหญ่เหนือมนุษย์และเหนือกรรม คือการกระทำของมนุษย์ เช่น ศาสนาฮินดู ศาสนายิว คริสต์ศาสนา และศาสนาอิสลาม เป็นต้น ศาสนาประเภทอเทวนิยม (Atheism) ไม่นับถือมนุษย์เป็นใหญ่ในตนเอง ควบคุมชะตาชีวิตของตนเอง เช่น พระพุทธศาสนา ศาสนาขงจื๊อ (Confucianism) ศาสนาเชน (Jainism) เป็นต้น

ศาสนาฮินดู (Hinduism) ซึ่งเป็นศาสนาพื้นบ้านเมืองเดิมของอินเดียมีมาก่อนพระพุทธศาสนานั้น เป็นศาสนาประเภทเทวนิยม นับถือเทพเจ้าต่างๆ บางพวกนับถือพระพรหม (Brahma) เชื่อว่าพระพรหมเป็นผู้สร้างโลกและมนุษย์ เชื่อว่าพระพรหมเป็นผู้กำหนดชะตาชีวิตของมนุษย์ไว้ล่วงหน้า ที่เรียกว่าพรหมลิขิต (Predestintion) ชีวิตของคนทุกคนจะต้องเป็นไปตามพรหมลิขิตอย่างเครงครัด มนุษย์ไม่มีสิทธิหรืออำนาจ ที่จะจัดการกับวิถีชีวิตของตนเองเลย

พระพุทธองค์ทรงปฏิเสธพรหมลิขิต ดังพระดำรัสที่ตรัสไว้ว่า สมณพราหมณ์พวกใดมีวาทะอย่างนี้ มีทิฏฐิอย่างนี้ว่า สุข ทุกข์ หรือไม่ทุกข์ ไม่สุขที่บุรุษบุคคลนี้เสวย ทั้งหมดล้วนมีกรรมที่ทำไว้ในปางก่อนเป็นเหตุ เราเข้าไปหาสมณพราหมณ์เหล่านั้นแล้วถามว่า ท่านทั้งหลายมีวาทะอย่างนี้จริงหรือ ถ้าสมณพราหมณ์เหล่านั้นยอมรับว่าจริง เราจะกล่าวกับพวกเขาว่า ถ้าอย่างนั้น การที่ท่านทั้งหลายจักต้องฆ่าสัตว์ ลักทรัพย์ ประพฤติผิดพรหมจรรย์ พูดเท็จ พูดส่อเสียด พูดคำหยาบ พูดเพ้อเจ้อ มากด้วยอภิชฌา (เพ่งเล็งอยากได้ของเขา) มีจิตพยาบาท และเป็นมิจฉาทิฏฐิอย่างนี้ ก็เพราะการเนรมิตของพระผู้เป็นเจ้าผู้ยิ่งใหญ่เป็นเหตุ

เมื่อบุคคลถือยึดถือการเนรมิตของพระผู้เป็นเจ้าผู้ยิ่งใหญ่โดยความเป็นแก่นสาร ความพอใจหรือความพยายามว่า สิ่งนี้ควรทำ หรือสิ่งนี้ไม่ควรทำ ย่อมไม่มี