มนุษย์คือใคร: ทัศนะด้านศาสนา

พื้นฐานความเชื่อของมนุษย์แต่ครั้งดึกดำบรรพ์มีมูลเหตุจากการที่มนุษย์ต้องการความอบอุ่นทางจิตใจ เพราะความกลัวในปรากฏการณ์ต่างๆ ของธรรมชาติ เช่น ฟ้าร้อง ฟ้าผ่า ฝนตก เป็นต้น ทำให้มนุษย์เชื่อว่ามีสิ่งที่มองไม่เห็นอยู่เบื้องหลังธรรมชาติและสามารถควบคุมธรรมชาติ ความเชื่อดังกล่าวเป็นบ่อเกิดของศาสนาหลายศาสนา ศาสนาจึงมีอิทธิพลต่อการดำเนินชีวิตของมนุษย์มากที่สุดตั้งแต่เกิดจนตาย ศาสนาทุกศาสนาจึงพยายามสร้างตำนานเพื่ออธิบายเกี่ยวกับมนุษย์และธรรมชาติของมนุษย์ไว้อย่างหลากหลาย

ศาสนานั้นถ้าศึกษาอย่างละเอียดแล้วมีลักษณะ (นอกจากเป็นระบบความเชื่อของประชาชนทั่วไป) เป็นวิชาการแขนงหนึ่งเหมือนกัน และเมื่อมองโดยภาพรวมแล้วศาสนาจะเกี่ยวข้องกับประเด็นดังต่อไปนี้

ธรรมชาติของชีวิต (มนุษย์) โดยอธิบายว่าชีวิตคืออะไร ประกอบด้วยอะไรบ้าง เกิดขึ้นมาได้อย่างไร อยู่ได้อย่างไร และตายแล้วจะไปไหน
ธรรมชาติของโลกและจักรวาล ศาสนาพยายามตอบคำถามที่ว่าโลกและจักรวาลคืออะไร เกิดขึ้นมาได้อย่างไร โลกอื่นมีหรือไม่ สัตว์อื่นมีหรือไม่ เกี่ยวข้องกับมนุษย์อย่างไร
ธรรมชาติของเทพเจ้าผู้เป็นเจ้าของจักรวาล ศาสนาอธิบายถึงอำนาจและคุณลักษณะต่างๆ ของเทพเจ้าตลอดถึงความสัมพันธ์ระหว่างพระเจ้ากับมนุษย์ แต่คำนิยามของมนุษย์ในศาสนาประเภทอเทวนิยมไม่สนใจในเรื่องนี้
เป้าหมายสูงสุดของชีวิต พยายามอธิบายถึงความหมายอันแท้จริงของชีวิต พยายามตอบคำถามที่ว่าคนเกิดมาทำไม และจะเดินทางไปสู่สถานีสุดท้ายอะไร ที่ไหน
วิถีทางไปสู่เป้าหมายสูงสุดนั้นคืออะไร คนจะปฏิบัติตนอย่างไร จึงจะไปถึงเป้าหมายสูงสุดนั้นได้ (แสง จันทร์งาม, 2531: 68)

จากลักษณะของศาสนาที่กล่าวไปแล้วข้างต้น จะเห็นว่า ประเด็นที่สำคัญอย่างหนึ่งก็คือ ศาสนาพยายามที่จะอธิบายเกี่ยวกับชีวิตของมนุษย์นั่นเอง ศาสนาทุกศาสนาจึงพยายามที่จะตอบคำถามเกี่ยวกับมนุษย์ในแง่มุมต่างๆ กันตามความเชื่อของตน เช่น มนุษย์คืออะไร มนุษย์มาจากไหน มนุษย์เกิดมีขึ้นในโลกตั้งแต่เมื่อไร และมนุษย์มีองค์ประกอบอะไรบ้าง เป็นต้น ฉะนั้น คำว่า “มนุษย์” ในมุมมองทางศาสนาจึงมีความหมายที่สำคัญที่จะต้องทำความเข้าใจ