ปรัชญา อภิปรัชญา ญาณวิทยา จิตวิทยา ตรรกศาสตร์ >>

ทัศนะฝ่ายธรรมชาตินิยม

(Naturalism)

ธรรมชาตินิยม มีลักษณะที่ใกล้เคียงกับสสารนิยมมาก จนบางครั้งอาจบอกได้ว่าธรรมชาตินิยมเป็นพวกเดียวกับสสารนิยม แต่ก็มีส่วนที่แตกต่างกันคือ

สสารนิยม ถือว่า สสารเป็นความแท้จริง ชีวิตคือพลังงานทางฟิสิกส์และทางเคมีที่ซับซ้อน จิตคือปรากฏการณ์ของสมอง ส่วนธรรมชาตินิยม เน้นเรื่องพลังงาน กล่าวคือพลังงานเป็นความแท้จริงสุดท้าย และนำเอาวิทยาศาสตร์สาขาต่าง ๆ มาอธิบายเรื่องสสาร ชีวิตและจิต นั่นคือ

1. ใช้ฟิสิกส์และเคมี อธิบายเรื่องสสาร
2. ใช้ชีววิทยา อธิบายเรื่องชีวิต
3. ใช้จิตวิทยา อธิบายเรื่องจิต

แนวความคิดซึ่งยึดธรรมชาติเป็นหลัก ประกอบด้วยทัศนะต่าง ๆ เช่น

ทัศนะที่ถือว่า ธรรมชาติเท่านั้นคือสิ่งที่เป็นจริงนิรันดร มีพลังกระตุ้นในตัว (Self - activating) ดำรงอยู่ได้ด้วยตัวเอง (Self – existent) มีทุกอย่างในตัวเอง (Self – contained) อาศัยตัวเอง (Self – dependent) ปฏิบัติการได้ด้วยตนเอง (Self – operating) และมีเหตุผลในตัว (Self – explanatory)
ทัศนะที่ไม่ยอมรับอำนาจเหนือธรรมชาติ (Anti – supernaturalistic) โดยถือว่าปรากฏการณ์ทุก ๆ อย่างเป็นไปตามสภาวะความเกี่ยวพันที่มีต่อกันของเหตุการณ์ทางธรรมชาตินั้น ๆ เอง ไม่เกี่ยวข้องกับอำนาจเหนือธรรมชาติใด ๆ ทั้งสิ้น แต่เป็นกระบวนการธรรมชาติที่เกิดขึ้นเองตามกาละและเทศะ กล่าวคือธรรมชาตินี้มีโครงสร้างของตนเอง และโครงสร้างนั้นเกิดขึ้นได้เอง ไม่ได้เกิดขึ้นเพราะอำนาจเหนือธรรมชาติ
ทัศนะที่มีลักษณะนิยมวิทยาศาสตร์ (Prescientific) ได้แก่ทัศนะที่ถือว่า ปรากฏการณ์ธรรมชาติสามารถอธบายได้อย่างสมเหตุสมผลเพียงพอโดยใช้วิธีการทางวิทยาศาสตร์ ความรู้จะเกิดขึ้นได้ก็โดยอาศัยวิธีการทางวิทยาศาสตร์เท่านั้น แต่มีความรู้ประเภทหนึ่งที่เรียกกันว่า อัชฌัตติกญาณ (Intuition) คือการรู้เองก็ดี ประสบการณ์เชิงรหัสยะ (Mystical experience) คือประสบการณ์เรื่องลึกลับก็ดี คติความเชื่อ (Faith) ก็ดี วิวรณ์ (Revelation) คือการที่พระเป็นเจ้าเปิดเผยความรู้ให้มนุษย์รับทราบก็ดี ไม่ถือว่าเป็นความรู้ที่ถูกต้อง

แต่อย่างไรก็ดี แม้วิทยาศาสตร์จะเป็นวิธีการเดียวที่ทำให้มนุษย์รู้และข้าใจโลก แต่มนุษย์ก็มีประสบการณ์เกี่ยวกับโลกได้หลายทาง นอกเหนือจากการรู้และการเข้าใจ ธรรมชาตินิยมไม่ถือว่าการรู้และการเข้าโลกเป็นสิ่งสำคัญในการที่มนุษย์มีประสบการณ์เกี่ยวกับโลก
ทัศนะที่ถือว่า มนุษย์เป็นสิ่งสิ่งหนึ่งในธรรมชาติ มิได้มีฐานะพิเศษเหนือกว่าสิ่งอื่น ๆ พฤติกรรมมนุษย์ก็คล้าย ๆ กับพฤติกรรมของสัตว์อื่น ๆ จะต่างกันก็ตรงที่มีความซับซ้อนมากกว่าเท่านั้นเอง อิทธิพลจากสังคมและสิ่งแวดล้อมทำให้พฤติกรรมของมนุษย์ผันแปรไปต่าง ๆ กัน คุณค่าเป็นสิ่งที่มนุษย์สร้างขึ้นเอง มิได้อาศัยสิ่งเหนือธรรมชาติเป็นหลัก

ธรรมชาตินิยม เป็นทฤษฎีที่อธิบายปรากฏการณ์ทางธรรมชาติบนพื้นฐานแห่งกฏธรรมชาติ ตามทัศนะของธรรมชาตินิยม ธรรมชาติคือความจริงสูงสุด ธรรมชาติย่อมอธิบายได้โดยวิถีทางแห่งการเคลื่อนไหวและพลัง ปรากฏการณ์ต่าง ๆ ในธรรมชาติย่อมเกิดขึ้นเพราะมีการเคลื่อนไหวและกระแสคลื่นแห่งไฟฟ้า

ธรรมชาตินิยมยอมรับหลักการของการเคลื่อนไหวด้วยว่าเป็นความจริงสูงสุด เรียกว่า พลังนิยม (Energism) เพราะทฤษฎีนี้ยอมรับพลังว่าเป็นความจริงด้วย เพราะเชื่อว่าสิ่งธรรมชาติทั้งปวงคือรูปแบบที่แตกต่างกันของพลังเท่านั้น ทฤษฎีนี้เรียกอีกอย่างหนึ่งว่า ปฏิฐานนิยม (Positivism) คือทฤษฎีที่เชื่อว่าปรากฏการณ์ทางธรรมชาติย่อมอยู่ภายใต้ขอบเขตของวิทยาศาสตร์ปฏิฐาน และปรากฏการณ์ทางธรรมชาตินี้ย่อมอธิบายได้ด้วยวิถีทางแห่งกฏทางวิทยาศาสตร์

สมัยเริ่มแรก กลุ่มธรรมชาตินิยมเชื่อว่า ปรากฏการณ์ธรรมชาติที่แตกต่างกันย่อมอธิบายได้บนพื้นฐานของฟิสิกส์และเคมี นักธรรมชาติสมัยใหม่ทำการแยกแยะทำให้เห็นความแตกต่างกันระหว่างกฏทั้งหลายที่ควบคุมชีวิตกับกฏที่กำหนดพืชและสิ่งทั้งหลายที่ไม่สามารถเคลื่อนไหวได้

ปรัชญาธรรมชาตินิยมนี้ บางทีเรียกว่า “ปรัชญาสัจนิยม” (Realism) ซึ่งถือว่าความจริงคือสสารและพลังของสสาร ชีวิตคือพลังงานระดับสูงของสสาร จิตก็คือพฤติกรรมของสิ่งมีชีวิต ธรรมชาตินิยมถือว่าธรรมชาติเป็นศูนย์กลางของสรรพสิ่ง โลกและชีวิตเกิดจากการรวมตัวของปรมาณู เป็นการรวมตัวและจัดระเบียบโดยธรรมชาติ ไม่มีผู้สร้าง

ธรรมชาตินิยม ได้นิยามสิ่งธรรมชาติเอาไว้ว่า “สิ่งธรรมชาติ คือสิ่งที่มีขึ้นและดับลงตามสาเหตุทางธรรมชาติ สรรพสิ่งดำรงอยู่ในระบบอวกาศ เวลา และในระบบทุกอย่างที่เป็นไปตามสาเหตุ กล่าวคือ มีเหตุและผลในการเกิดขึ้นของสรรพสิ่งในธรรมชาติ”

แสดงให้เห็นว่า สิ่งที่เราเรียกว่าเป็นสิ่งธรรมชาตินั้น จะต้องประกอบด้วยลักษณะ 2 อย่างคือ

จะต้องเป็นสิ่งที่ดำรงอยู่ในระบบอวกาศ และเวลา
จะต้องเป็นสิ่งที่เกิดขึ้นและดับลง โดยมีสาเหตุ และสาเหตุนั้นก็คือสิ่งธรรมชาติด้วยกันนั่นเอง

ธรรมชาติประกอบด้วยพลังงาน ซึ่งมีหลายรูป เช่น ความร้อน แสงสว่าง และไฟฟ้า เป็นต้น พลังงานสามารถเปลี่ยนรูปกลับไปกลับมาได้ แต่เปลี่ยนได้เฉพาะคุณภาพเท่านั้น ปริมาณไม่เปลี่ยนแปลง แม้สสารก็เป็นพลังงาน เพราะสสารประกอบด้วยปรมาณู และปรมาณูประกอบด้วย อีเลคตรอน โปรตรอน และนิวตรอน ซึ่งเป็นพลังงานไฟฟ้า

ธรรมชาตินิยม มีความเชื่อว่า พลังงานเป็นความแท้จริงสุดท้าย ชีวิตมีการวิวัฒนาการมาจากสสารที่ไม่มีชีวิต เป็นไปตามกฎธรรมชาติ การปรับโครงสร้างและอวัยวะต่าง ๆ ของสัตว์เป็นไปเอง ไม่มีวัตถุประสงค์ใด ๆ แฝงอยู่

ในเรื่องของจิต ธรรมชาตินิยมเชื่อว่า จิตมีวิวัฒนาการมาจากชีวิตหรืออินทรีย์ขั้นสูง จิตเป็นปรากฏการณ์ของสมอง ถูกควบคุมด้วยกฎกลศาสตร์ ไม่มีอำนาจริเริ่มและมีเสรีภาพในตัวเอง

นักปรัชญาฝ่ายธรรมชาตินิยมส่วนมากจะเป็นพวกอเทวนิยม ไม่ได้เชื่อเรื่องพระเจ้า ที่บอกว่ามีพระเจ้า ก็เนื่องมาจากมนุษย์เป็นผู้สร้างพระเจ้าขึ้น ทุกสิ่งทุกอย่างเกิดขึ้นตามธรรมชาติ ปฏิเสธความเป็นอมตะของวิญญาณ และสิ่งเหนือธรรมชาติทั้งหลาย ดังนั้น จึงแสดงให้เห็นว่า ปรัชญาธรรมชาตินิยมยึดถือความคิดของวิทยาศาสตร์

ดังนั้น ปรัชญาธรรมชาตินิยม จึงเป็นปรัชญาที่อยู่กึ่งกลางระหว่างปรัชญาจิตนิยมและสสารนิยม กล่าวคือปรัชญาธรรมชาตินิยม มองว่าจิตนิยมและสสารนิยมมองโลกในแง่เดียว ธรรมชาตินิยมจึงพยายามประนีประนอมทั้งสองทัศนะเข้าด้วยกัน เพราะธรรมชาตินิยมมองว่ามนุษย์จะต้องมีทั้งร่างกายและจิตวิญญาณ ซึ่งมีความสำคัญเท่า ๆ กัน

อริสโตเติ้ล (Aristotle) นักปรัชญากรีกสมัยโบราณได้กล่าวแนวคิดเกี่ยวกับธรรมชาติไว้ว่า ธรรมชาติมีการเปลี่ยนแปลงตลอดเวลา การเปลี่ยนแปลงในที่นี้เป็นการเปลี่ยนแปลง 3 อย่างคือ ชีวิต สสารและรูปแบบ เขาได้แบ่งสิ่งต่าง ๆ ออกเป็น 2 ชนิดคือ

อนินทรียสาร (Imorganic Matter) ได้แก่สิ่งที่ไม่มีชีวิต เช่น ดิน หิน ทราย ฯลฯ มีการเปลี่ยนแปลงจากภายนอกสู่ภายใน เช่น ก้อนหิน แตกเป็นก้อนน้อยก้อนใหญ่ บ้านเรือนผุพังไปตามกาลเวลา หรือเพราะดินฟ้าอากาศ เป็นต้น
อินทรียสาร (Organic Matter) ได้แก่สิ่งที่มีชีวิต มีการเปลี่ยนแปลงจากภายในสู่ภายนอก เช่น จากเด็กเป็นผู้ใหญ่ เป็นต้น

พุทธศาสนา (Buddhism) ถ้าจัดตามทัศนะของตะวันตก มี 2 สำนักที่จัดเป็นปรัชญาสัจนิยม (Realism) ได้แก่ สำนักไวภาษิกะ และสำนักเสาตราติกะ โดยที่ถือว่า วัตถุหรือสสาร เป็นจริงทั้งสองอย่าง วัตถุเป็นความจริงอย่างหนึ่ง เป็นสิ่งที่มีอยู่ควบคู่กับจิต หรือความจริงทางนามธรรม แต่ทั้งสองอย่างเป็นอิสระต่อกัน กล่าวคือ วัตถุหรือสสารมีลักษณะเป็นของตัวเอง ตั้งอยู่ได้ด้วยตัวเอง เราจะเข้าไปรับรู้หรือไม่ มันก็มีอยู่อย่างนั้น ไม่ได้เกิดจากความรู้สึกนึกคิด หรือการจินตนาการของจิตแต่อย่างใด

นักธรรมชาตินิยม 2 กลุ่ม

นักธรรมชาตินิยมร่วมสมัย อาจแบ่งเป็น 2 กลุ่มได้แก่

1. กลุ่มขวา คือกลุ่มคนใจอ่อน (tender - minded)
2. กลุ่มซ้าย คือกลุ่มคนใจแข็ง (tough - minded)

นักธรรมชาตินิยมกลุ่มใจแข็งนั้น มีเจตนารมณ์ใกล้เคียงกันมากกับนักปรัชญาสสารนิยมรุ่นเก่าคือ พวกที่มีทัศนะไม่แตกต่างกันในเรื่องค่านิยมทางศาสนา หรือไม่เห็นด้วยกับผู้ที่พยายามดึงศาสนาเข้าไปรวมไว้ในโลกทัศน์ของธรรมชาตินิยม

ส่วนนักปรัชญาธรรมชาตินิยมกลุ่มใจอ่อน กลับเห็นใจศาสนาคือ โดยปกติกลุ่มนี้ปฏิเสธรูปแบบของศาสนาตามทางราชการ หรือตามประเพณี แต่เขาเชื่อว่า ค่านิยมทางศาสนา มีความสำคัญและสามารถรวมไว้ในปรัชญาธรรมชาตินิยมได้