ศิลปะ หัตถกรรม สถาปัตยกรรม ประติมากรรม สันทนาการ >>

หุ่นกระบอก

นาวสาวนภัสวรรณ บุญนิธี หลักสูตรและการสอน รุ่น 7

         หุ่น เป็นการแสดงที่มีกันเกือบทุกชาติในโลก เช่น จีน ชวา มอญ ญี่ปุ่น ฝรั่ง ฯลฯ แต่จะมีวิธีการประกอบเครื่องกลไกให้ตัวหุ่นเลื่อนไหวไปมา และมีลักษณะตัวหุ่นแตกต่างกันไปตามความนิยมของแต่ละชาติ สันนิษฐานว่า การเล่นหุ่นชนิดต่างๆ ในซีกโลกตะวันตกและซีกโลกตะวันออกนั้นเกิดในระยะเวลาใกล้เคียงกัน

อย่างไรก็ตาม เรื่องการสันนิษฐานการกำเนิดของของการเล่นหุ่นก็มีลักษณะเช่นเดียวกับการสันนิษฐานจุดเริ่มแรกของศิลปวัฒนธรรมของสาขาอื่น คือ ในระยะก่อนที่จะมีการบันทึกเป็นลายลักษณ์อักษรและในยุคก่อนประวัติศาสตร์นั้นเป็นเรื่องที่ยากในกาสันนิษฐาน และยากแก่การกำหนดระยะเวลาที่แน่ชัดว่าเกิดขึ้นเมื่อใด และในระยะเริ่มแรกนั้นมีลักษณะอย่างไร

ด้วยเหตุที่ไม่มีหลักฐานเป็นลายลักษณ์อักษรระบุแน่ชัดว่า ได้เกิดการเล่นหุ่นขึ้นในทางตะวันออกก่อน แล้วจึงแพร่หลายไปสู่ประเทศทางตะวันตก จึงเกิดมีนิทานและตำนานเล่าสืบทอดกันมาว่า การเล่นหุ่นนั้นเริ่มขึ้นที่จีนเป็นประเทศแรก แล้วจึงแพร่หลายไปสู่ประเทศต่างๆ ในเอเชีย หลังจากนั้นประเทศในยุโรปจึงได้รับการถ่ายทอดศิลปะการเล่นหุ่นนี้ไปอีกต่อหนึ่ง

แต่จากหลักฐานที่ปรากฏเป็นลายลักษณ์ที่เก่าแก่ที่สุดเท่าที่มีการค้นพบได้บันทึกไว้ว่า เริ่มมีการเล่นหุ่นในประเทศทางตะวันออกมาประมาณ 300-400 ปีก่อนในประเทศญี่ปุ่น ซึ่งเป็นช่วงระยะเวลาเดียวกับหลักฐานที่ปรากฏในประเทศทางตะวันตก การเล่นหุ่นนี้เกิดขึ้นไล่เลี่ยกับการแสดงละครโน และการแสดงคาบูกิซึ่งมีการค้นพบตัวหุ่นในโรงละครเหล่านี้ในคริสต์ศตวรรษที่ 17

ส่วนในประเทศจีนจากการศึกษาค้นคว้าและสันนิษฐานเรื่องการเล่นหุ่น ปรากฏว่าสามารถย้อนขึ้นไปได้ถึงก่อนคริสต์ศตวรรษที่ 10 แต่หลักฐานแน่ชัดเท่าที่ค้นพบในขณะนี้มีเพียงแค่ที่ปรากฏหลังคริสต์ศตวรรษที่ 16 เท่านั้น

การเล่นหุ่นของจีนโดยทั่วไปเรียกว่า วะหยั่ง ยกเว้นหุ่นที่ประดิษฐ์เป็นสามมิติ คือมีลักษณะเหมือนคนจริงนั้น จะมีชื่อเรียกว่า วะหยั่ง โก๊ะเล็ก ทั้งนี้เนื่องจากในประเทศจีนมีการเล่นหนังทำนองหนังใหญ่และหนังตะลุงด้วยเช่นกัน แต่ตัวหนังนั้นเป็นภาพสองมิติ จึงมีชื่อเรียกในภาษาจีนแตกต่างกันออกไปว่า วะหยั่งกุ๊ลี

สันนิษฐานว่าเดิมคงมีการเล่นหนังก่อน หลังจากนั้นจึงมีการคิดสร้างหุ่นขึ้นเป็นตุ๊กตาเล่นแทนคน แต่ใช้วิธีเชิดแบบตัวหนังแสดงเป็นเรื่องราวต่างๆ ขณะเดียวกันที่ประเทศอินเดียในคริสต์ศตวรรษที่ 16 ก็มีการเล่นหนังและหุ่นแล้วเช่นกัน

สำหรับการเล่นหุ่นในประเทศไทยไม่มีหลักฐานแน่ชัดว่าเกิดขึ้นเมื่อใดและได้รับอิทธิพลมาจากทางใด มีเพียงข้อสันนิษฐานของผู้รู้เท่านั้นซึ่งสันนิษฐานออกเป็น 2 ฝ่ายคือ ฝ่ายหนึ่งมีความเห็นว่าน่าจะได้แบบอย่างการเล่นหุ่นมาจากประเทศจีน โดยถือว่าประเทศจีนเป็นต้นกำเนิดของศิลปะการละเล่นนี้

เฉพาะในส่วนที่เกี่ยวกับการเล่นหุ่นกระบอกไทยนั้น มีหลักฐานบอกไว้แน่ชัดว่า ไทยได้แบบอย่างมาจากการแสดงหุ่นไหหลำแน่นอน แต่นำมาดัดแปลงประยุกต์ให้เหมาะสมกับความนิยมของคนไทย แต่หุ่นชนิดอื่นๆ เช่น หุ่นหลวง และหุ่นในสมัยอยุธยานั้นก็ไม่ทราบที่มาแน่ชัดว่าได้แบบอย่างมาจากจีนหรือไม่

ขณะที่อีกฝ่ายหนึ่งสันนิษฐานว่า คนไทยน่าจะได้แบบอย่างการเล่นหุ่นมาจากชวา โดยรับเข้ามาพร้อมๆกับการเล่นหนัง อิทธิพลของการเล่นหนังและการเล่นหุ่นจากชวาแพร่หลายเข้ามาทางภาคใต้ของประเทศไทยก่อน แล้วจึงเข้ามามีอิทธิพลในภาคกลาง

การเล่นหนังแบบชวาเมื่อเข้ามาสู่ประเทศไทยก็กลายเป็นการเล่นหนังใหญ่และหนังตะลุง ส่วนการเล่นหุ่นแบบชวาได้กลายเป็นการเล่นหุ่นของชาวอยุธยา แต่มิใช่หุ่นกระบอก การละเล่นอีกอย่างหนึ่งที่สันนิษฐานว่าน่าจะเข้ามาในระยะเวลาไล่เลี่ยกันก็คือ การเล่นโขน ต้นเค้าดั้งเดิมของการละเล่นก่อนที่จะเกิดขึ้นที่ชวาและไทย ได้เกิดขึ้นที่ประเทศอินเดียเป็นแห่งแรก

ส่วนการเล่นหุ่นในประเทศตะวันตกตามหลักฐานที่เก่าแก่ที่สุด เท่าที่ค้นพบปรากฏว่า แหล่งกำเนิดของการเล่นหุ่นอยู่ที่ดินแดนแถบทะเลเมดิเตอร์เรเนียน จากหลักฐานทางโบราณคดีและทางโบราณคดีและทางคติชาวบ้านตลอดจนเอกสารที่ปรากฏเป็นลายลักษณ์อักษรชี้ให้เห็นว่า ผู้คนในดินแดนแถบนี้นิยมการเล่นหุ่น โดยเกิดขึ้นในช่วงระยะเวลาเดียวกับที่ค้นพบในประเทศจีน รวมทั้งมีการค้นพบซากหุ่นในหลุ่มฝังศพของชาวอียิปต์อีกด้วย

ต่อมาในยุคที่กรีกและโรมันเรืองอำนาจ ได้มีข้อเขียนของนักปราชญ์คนสำคัญในยุคนั้นกล่าวถึงการเล่นหุ่นไว้ด้วยเช่นกัน แต่ไม่มีรายละเอียดพอให้สันนิษฐานได้แน่ชัดว่า หุ่นที่เล่นกันนั้นมีลักษณะและวิธีการแสดงอย่างไร