การบูชาครูของวงปี่พาทย์ก่อนการแสดงหุ่น

ก่อนเริ่มการแสดง ขณะที่ผู้เชิดทำการสักการะบูชาครูอยู่ ทางดนตรีปี่พาทย์ก็จะจุดธูปเทียน ดอกไม้ และเงินค่ากำนน 6 บาท ใส่พานให้หัวหน้าวงจบพานอธิษฐานบูชาครูเช่นกัน จากนั้นจึงนำดอกไม้ธูปเทียนเสียบข้องตะโพน ด้วยถือว่าตะโพนเป็นสัญลักษณ์ของประโคนธรรพเทพเจ้าแห่งการดนตรี และยังเป็นเครื่องกำกับจังหวะที่มีความสำคัญอีกด้วย สำหรับเงินค่ากำนนนั้น หัวหน้าวงจะนำไปใส่บาตรอุทิศส่วนกุศลให้แกครูบาอาจารย์ทางดนตรีต่อไป

พิธีบูชาครู

การไหว้ครูประจำปี หรือที่เรียกว่า “ไหว้ครูใหญ่” นั้นถือเป็นพิธีประจำปีที่มีการไหว้ครูโขน ละคร ดนตรีปี่พาทย์ แบะหุ่นไปพร้อมๆกันในคราวเดียว เพราะสมัยก่อนผู้เป็นเจ้าของคณะหุ่นนอกจากจะมีหุ่นกระบอกแล้ว ยังมีโขน ละคร ดนตรีปี่พาทย์อยู่ในครอบครองด้วย ซึ่งมักทำกันในวันพฤหัสบดีอันถือเป็นวันครู สำหรับคณะหุ่นที่มีแต่หุ่น ไม่มีโขน ละคร ดนตรีปี่พาทย์นั้น จะมีพิธีบูชาครูหุ่นเฉยๆไม่มีพิธี “ครอบ” เช่น โขน ละคร หากทำพิธีใหญ่จะมีการนิมนต์พระสงฆ์มาฉันเช้า เป็นขั้นตอนในพิธีสงฆ์ เมื่อเสร็จพิธีสงฆ์แล้วจึงเป็นพิธีบูชาครูต่างๆต่อไป แต่ถ้าไม่มพิธีสงฆ์ก็จะเป็นการบำเพ็ญกุศลใส่บาตรพระสงฆ์ 9 รูป อุทิศส่วนกุศลถวายครูบาอาจารย์ แล้วจึงต่อด้วยพิธีบูชาครู

พิธีบูชาครูต้องเตรียมเครื่องสังเวยดังนี้

มัจฉมังสาหาร 6 สิ่ง ได้แก่ หัวหมู เป็ด ไก่ ปูต้ม กุ้งต้น ปลาแป๊ะซะนึ่ง
เครื่องกระยาบวช คือของกินที่ปราศจากของสดคาว ได้แก่ เผือกต้ม มันเทศต้ม กล้วยน้ำไทย อ้อย มะพร้าวอ่อน ถั่วเขียว ถั่วเหลืองดิบ งาดำงาขาวดิบ
บายศรีปากชาม 2 ที่
ขนมต้มขาว ขนมต้มแดง
ขนมหวาน 7 หรือ 9 อย่าง เช่นทองหยิบ ทองหยอด ฝอยทอง สังขยา ขนมชั้น วุ้นกะทิ ฯลฯ
ผลไม้ 7 อย่าง หรือ 9 อย่าง
นม เนย
ข้าวรำ 3 ก้อน (โดยนำข้าวหน้าหม้อมาปั้นด้วยมือให้เป็นก้อนข้าวแบบข้าวตู แล้วคลุกถั่วดิบ งาขาวงาดำดิบ แล้วราดด้วยน้ำผึ้ง
หมูดิบนองตอง คือหมู 3 ชั้นดิบ วางบนใบตองตานีที่มีจานรองอีกทีหนึ่ง กรณีสังเวยพระครูพิราพ
หมู 3 ชั้นต้มนอนตอง
เหล้าโรง
ดอกไม้ 7 สี
ข้าวตอก ดอกไม้ 1 พาน (นิยมดอกมะลิหรือดอกกุหลาบ)
ธูปหอม
เทียนปิดทอง เทียนปิดเงิน อย่างละ 1 เล่ม หนัก 4 บาทหรือ 6 บาทหรือ 9 บาทก็ได้ตามแต่งบประมาณ พร้อมทั้งเทียนธรรมดาสำหรับบูชาทั่วไป
พวงมาลัยสำหรับคล้องมือหุ่นกระบอก

สำหรับเครื่องสังเวยประเภทบริโภคที่กล่าวมาข้างต้นสามารถตัดทอนลงบ้างตามเหตุการณ์และสภาพเศรษฐกิจ เพียงแต่ขอให้มีกล้วย อ้อย ขนมนมเนยเท่านั้น เมื่อเริ่มทำพิธีบูชาครู หัวหน้าคณะจุดธูป 3 ดอก ตั้งนะโม 3 จบ เพื่อไหว้พระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์ พร้อมกล่าวตำสักการะดังนี้

“พระพุทธบูชามหาเตชะวันโต
ธัมมะบูชามหาปัญญะวัณโณ
สังฆะบูชามหาโภคะวะโท ติโลกะเสฏฐัง อะภอปูชะยามิ”
แล้วจึงกล่าวชุมนุมเทวดาว่า “สัคเคกาเม”

ต่อจากนั้นหัวหน้าคณะจุดเทียนและธูป 9 ดอก ผู้ร่วมคณะจุดธูปคนละดอก หัวหน้าคณะกล่าวโองการเชิญครู ถวายเครื่องสักการะจนเสร็จพิธีอ่านโองการ แล้วจึงนำธูปปักตามเครื่องสังเวยต่างๆที่ตั้งไว้

กรณีจัดพิธีบูชาครูอย่างใหญ่มีดนตรีปี่พาทย์ อาจจะเรียกหน้าพาทย์ คือการบรรเลงเพลงประกอบการมาของเทพหรือครูในฝ่ายต่างๆ ถ้าเป็นพิธีธรรมดาไม่มีดนตรีปี่พาทย์ก็ไม่ต้องมีการเรียกหน้าพาทย์

หลังจากปักธูปสังเวยพอสมควรแก่เวลาแล้ว “ลา” เครื่องเซ่นสังเวย โดยผู้ลาต้องอธิษฐานว่า “เสสัง มังคะลา ยาจามิ” เป็นการถอนเครื่องเซ่นเพื่อนำมาเลี้ยงดูกัน รวมทั้งแบ่งเครื่องสังเวยคาวหวานอย่างละเล็กละน้อยใส่ใยตองไปวางไว้ตามริมประตูหรือตีนบันได เพื่อเซ่นพวกตีนโรง-ตันศาล (อมมนุษย์ที่เป็นบริวารของแต่ละครูบาอาจารย์) อย่างไรก็ตาม ในการำไหว้ครูของหุ่นกระบอกไม่เคยปรากฎหลักฐานใดๆว่ามีการครอบหุ่นเช่นเดียวกับพิธีครอบครูโขนละคร มีเพียงพิธีที่เรียกว่า “การประสิทธิ์” โดยครูอาวุโสจะจับหุ่นพ่อแก่ส่งให้ศิษย์ พอศิษย์จับไม้กระบอกลำตัวหุ่นและตะเกียบของพ่อแก่แล้ว ครูจะอุ้มประกบมือศิษย์ไว้พร้อมกับกล่าวบริกรรมประสิทธิ์ปราสาทวิชา และให้ศีลให้พรแก่ศิษย์เป็นอันเสร็จพิธีนอกจากนั้น ศีรษะหุ่นแต่ก่อนโดยเฉพาะตัวเอกมักได้รับการ “เบิกพระเนตร” จากครูบาอาจารย์ที่มีคมถาอาคม เพราะถือกันว่าหุ่นที่ได้รับการเบิกเนตรแล้ว เมื่อนำออกแสดงจะดูราวกับมีชีวิตจริงๆ เป็นที่ติดอกติดใจผู้ชม พอมาในสมัยหลังๆสำหรับหุ่นที่สร้างขึ้นใหม่ เมื่อมีพิธีบูชาครูครั้งใดมักจะนำมาตั้งเข้าพิธีด้วย ถือว่าเป็นการเบิกพระเนตรหุ่นทางอ้อม มิฮะนั้นหัวหุ่นจะเป็นเพียงหัวตุ๊กตาธรรมดาเท่านั้น