ขนบธรรมเนียม ประเพณี วัฒนธรรม อารยธรรม >>

ประเพณีลอยกระทงสาย

ประเพณีลอยกระทงสาย เป็นประเพณีเฉพาะท้องถิ่นของชาวจังหวัดตาก ซึ่งโดยทั่วไปการลอยกระทงไม่ว่าจะเป็นที่ใดก็จะมีลักษณะที่คล้ายคลึงกัน เช่น ต้องมีกระทงซึ่งประดิษฐ์ขึ้นลักษณะคล้ายดอกบัวบาน แต่ของจังหวัดตากใช้กระทงทำไม่เหมือนใคร คือ ใช้กะลามะพร้าวเป็นตัวกระทง ภายในมีไส้กระทงเป็นมะพร้าวแห้งชุบน้ำมัน สำหรับความเชื่อในการลอยกระทงนั้นก็คล้ายกับชาวไทยในภาคอื่นๆ คือเป็นการสะเดาะเคราะห์และขอขมาพระแม่คงคา แต่ในบางครั้งก็เชื่อว่าเป็นการบูชารอยพระพุทธบาทที่ริมฝั่งแม่น้ำนัมทามหานที อันเป็นคติความเชื่อเหมือนกับภาคกลาง แต่บางทีก็เชื่อว่าเป็นการบูชาพระอุปคุตอรหันต์หรือพระโมคคัลลีบุตรมหาสาวก (ตามอย่างความคิดอิทธิพลของพม่าที่แพร่กระจายอยู่ในดินแดนล้านนา)

จังหวัดตากนั้นมีแม่น้ำปิงไหลผ่าน โดยเฉพาะแม่น้ำปิงช่วงที่ไหลผ่านหน้าเมืองตาก ชาวตากเชื่อว่าสวยงามยิ่งกว่าที่อื่นๆ เพราะน้ำปิงช่วงนี้เป็นหาดทราย และทิวทัศน์เบื้องหลังเป็นทิวเขา ชาวจังหวัดจึงใช้สถานที่แห่งนี้ในการลอยกระทงด้วย

กำหนดงาน
วันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 12 ของทุกปี สามารถตรวจสอบรายละเอียดได้ที่

กิจกรรม / พิธี
เมื่อถึงเวลาค่ำคณะศรัทธาที่จากคุ้มหมู่บ้านต่างๆ จะพากันแห่แหนขบวนกระทงของตนมายังจุดเริ่มต้นปล่อยกระทงสาย อันเป็นสะพานไม้เล็กๆ ที่เชิงสะพานแขวน โดยแห่แหนมาพร้อมกับมีการบรรเลงดนตรี (แตรวง) เป็นที่สนุกสนาน

สิ่งที่สำคัญที่สุดของคณะศรัทธาที่นำมาคือ "กระทงผ้าป่า" หรือแพผ้าป่าน้ำ บางคณะทำจากต้นกล้วย ประดับด้วยดอกไม้ธูปเทียน ธงทิวหลากสี ในแพหรือกระทงบรรจุหมากพลู บุหรี่ ขนม ผลไม้ โดยเจตนาเพื่ออุทิศให้กับคนยากจนที่เก็บกระทงนี้ไปได้และบางคณะกระทงผ้าป่าหรือแพผ้าป่าน้ำจะจัดเป็นแพสวยงามประดับตะเกียงไฟ

ส่วนกระทงสายที่ทุกคณะจะนำกะลามะพร้าวจำนวนมาก คณะละนับพันใบ กะลาเหล่านี้จะนำมาทำเป็นตัวกระทง มีไส้เป็นมะพร้าวแห้งชุบน้ำมันหรือขี้เถ้า เพื่อให้ติดไฟได้ดีและทนทาน ในอดีตกระทงสายทำจากใบพลับพลึงอ่อนสีขาว เย็บเป็นรูปกระทง ไส้กระทงทำด้วยเชือกฟั่น และใช้น้ำมันมะพร้าวเป็นเชื้อไฟ และเมื่อคณะต่างๆ นำกระทงสายมาถึงจุดแล้ว จะมีการร้องรำทำเพลง ทำให้ทั่วบริเวณนั้นสนุกสนานครึกครื้นเป็นอย่างยิ่ง

เมื่อความมิดเข้าปกคลุม แต่ตรงที่สะพานแขวนนั้นประดับด้วยไฟสว่างไสว กระทงผ้าป่าหรือแพผ้าป่าน้ำ จะถูกจุดไฟขึ้นก่อนเป็นอันดับแรก จากนั้นคณะศรัทธาจากหมู่บ้านต่างๆ ก็จะเตรียมประจำที่เพื่อปล่อยกระทงสายออกไปให้สวยงามที่สุดเท่าที่จะทำได้

แม่น้ำปิงช่วงที่ไหลผ่านหน้าเมืองตากนั้นไม่ลึกนัก อย่างมากก็ไม่เกินเอว โดยมีพื้นล่างเป็นสันทรายโค้งเว้าเป็นรูปร่างต่างๆ สันทรายใต้น้ำเหล่านี้เองเป็นตัวบังคับให้สายน้ำไหลเลี้ยวคดโค้งวกวนไม่เป็นเส้นตรง ดังนั้น หากปล่อยกระทงลอยไปตรงสายน้ำที่เหมาะสม กระทงก็จะไหลคดโค้งไปตามแนวสายน้ำที่ถูกบังคับด้วยสันทรายเบื้องล่าง ยิ่งเป็นกระทงที่จุดไฟสว่างไสวในยามค่ำคืนที่มืดมิด แนวของกระทงไฟจะลอยคดโค้งไปตามกระแสน้ำก่อให้เกิดภาพอันสวยงาม

คณะศรัทธาต่างๆ จะแบ่งสมาชิกออกเป็นหลายกลุ่ม กลุ่มแรกช่วยกันเอามะพร้าวแห้งชุบน้ำมัน หรือขี้ไต้ใส่ลงไปในกะลา กลุ่มที่ 2 ต้องคอยจุดไฟ และกลุ่มที่สามอีก 5 คน ลงไปแช่ในน้ำ คอยปล่อยกระทงไฟ การทำงานของทุกจุด จะต้องทำงานแข่งกับเวลา เพื่อให้กระทงที่ปล่อยออกไปเป็นสายยาวต่อเนื่องกันไม่ขาดตอน จนกว่าจะหมดกระทงจำนวนหลายพันใบเป็นเวลามากกว่าชั่วโมง ความต่อเนื่องของกระทงทำให้เกิดเส้นที่คดโค้งไปตามกระแสน้ำ มองดูในเวลากลางคืนสวยงามมาก หากการปล่อยกระทงขาดตอนไม่ต่อเนื่อง หรือการปล่อยกระทงไม่เป็นแถวเป็นแนว ความสวยงามของกระทงสายก็จะลดน้อยลงไป การปล่อยกระทงสายจึงเป็นทั้งความสนุกสนาน และการทำงานร่วมกันของสมาชิกในชุมชนหนึ่งๆ ที่มีคุณประโยชน์

พอได้เวลากำหนดมะพร้าวแห้งชุบน้ำมันก็จะได้รับการใส่ลงในกระทงกะลา จุดไฟและส่งต่อไปยังคนลอยที่จะค่อยๆ บรรจงลอยกระทงให้นิ่งและเป็นเส้นตรงยาวเหยียด ความคึกคักโกลาหลในการทำงาน ช่วยให้บรรยากาศการปล่อยกระทงตรงนั้นน่าสนุกสนานเป็นยิ่งนัก และยิ่งเสียงเชียร์จากชายฝั่งยิ่งดังขึ้นเท่าไหร่ คณะปล่อยกระทงก็ยิ่งคึกคักมากขึ้น แต่ยิ่งคึกคักการปล่อยกระทงก็ยิ่งรวดเร็ว ยิ่งรวดเร็วก็ยิ่งผิดพลาด การปล่อยกระทงในช่วงกลางๆ และท้ายๆ ก็มักจะหลุด ปล่อยให้กระทงขาดตอน หรือปล่อยให้ไม่เป็นแถวเป็นแนวเกือบทุกคณะ แต่ความสนุกสนานของการปล่อยกระทงก็ยังคงมีมากและเพิ่มขึ้นเรื่อยๆ

จุดสำหรับการตัดสินกระทงสายมีอยู่ 3 จุดด้วยกัน ซึ่งแต่ละจุดก็จะเห็นความสวยงามของกระทงสายแตกต่างกันออกไป แรกๆ กระทงสายก็จะเกาะกลุ่ม คดโค้งกันมาจากจุดเริ่มต้นอย่างสวยงามพอตอนกลางสายน้ำที่แปรเปลี่ยนก็จะทำให้กลุ่มค่อยๆ แตกกระจายห่างออกไป ครั้นพอถึงตอนปลายกระทงสายก็จะแผ่กระจายกันออกไปกว้างขวางตลอดทั้งผืนน้ำ

นอกจากกระทงสายที่สว่างไสวโชติช่วงอยู่ที่ผืนน้ำแล้ว บนชายฝั่งชาวเมืองตากยังจัดให้มีมหรสพสมโภชขึ้นอีกหลายรูปแบบ แต่ที่ขึ้นชื่อมากที่สุดคือ งานประกวดแม่ม่ายเมืองตากประเพณีลอยกระทงสายเป็นประเพณีเฉพาะที่สวยงามของเมืองตาก ที่หาชมที่ไหนไม่ได้จึงควรที่จะมีการอนุรักษ์ และสืบทอดประเพณีที่ดีงามนี้ไว้ตลอดไป