การปลูกข้าว

การปลูกข้าว หมายถึง การทำนาและการดูแลรักษาต้นข้าวในนา ไปจนถึงการเก็บเกี่ยว โดยการปลูกข้าวจะปลูกตามสภาพของดินฟ้าอากาศและสังคมของท้องถิ่น การปลูกข้าวในประเทศไทยจึงมีหลายวิธี ดังนี้

การปลูกข้าวไร่ หมายถึง การปลูกข้าวบนที่ดอนและไม่มีน้ำขังในพื้นที่ปลูก พื้นที่ดอนส่วนมาก เช่น เชิงภูเขามักจะไม่มีระดับ คือสูงๆ ต่ำๆ จึงไม่สามารถไถเตรียมดิน และปรับระดับได้ง่ายเหมือนกับพื้นที่ราบ จึงมักจะปลูกแบบหยอด โดยขั้นแรกทำการตัดหญ้าและต้นไม้เล็กออกและทำความสะอาดพื้นที่ที่จะปลูกแล้วใช้หลักไม้ปลายแหลมเจาะดินเป็นหลุมเล็ก ๆ แล้วหยอดเมล็ดพันธุ์ลงในหลุม หลังจากหยอดเมล็ดพันธุ์ข้าวแล้วใช้เท้ากลบดินปากหลุมเมื่อฝนตกลงมาหรือเมล็ดได้รับความชื้นจากดินก็จะงอกและเจริญเติบโตเป็นต้นข้าว การปลูกข้าวไร่จึงต้องใช้น้ำฝนเพียงอย่างเดียว พื้นดินที่ปลูกข้าวไร่จะแห้งและขาดน้ำทันทีเมื่อสิ้นฤดูฝน ดังนั้น การปลูกข้าวไร่จะต้องใช้พันธุ์ข้าวที่มีอายุเบาโดยปลูกในต้นฤดูฝนและเก็บเกี่ยวได้ในปลายฤดูฝน การปลูกข้าวไร่ ชาวนาต้องหมั่นกำจัดวัชพืช เพราะที่ดอนมักจะมีวัชพืชมากกว่าที่ลุ่ม พื้นที่ปลูกข้าวไร่ในประเทศไทยมีจำนวนน้อย และมีปลูกมากเฉพาะในภาคเหนือและภาคใต้ ส่วนภาคตะวันออกเฉียงเหนือและภาคกลางปลูกข้าวไร่น้อยมาก
การปลูกข้าวนาหว่าน มีวิธีการทำได้หลายวิธี เช่น

การปลูกแบบหว่านแห้งหรือหว่านสำรวย หลังจากที่เกษตรกรไถดะ ไถแปรแล้ว หว่านเมล็ดแห้ง เมล็ดข้าวที่หว่านจะตกลงไปอยู่ตามซอกก้อนดิน เกษตรกรบางรายที่มีแรงงานอาจจะคราดกลบอีกครั้งหนึ่ง แต่บางรายก็ไม่มีการคราดกลบ ในแหล่งที่สามารถระบายน้ำเข้าได้ ให้ระบายน้ำเข้าช้าๆ ถ้าระบายน้ำเร็วเกินไปเมล็ดจะลอยไปอยู่ปลายน้ำหมด

การปลูกแบบไถหว่านหลังขี้ไถ ในบางครั้งหลังจากที่ไถดะแล้ว ฝนมาเร็วไม่สามารถไถแปรและคราดได้ทันก็อาจจะเอาเมล็ดข้าวแห้งมาหว่านบนหลังขี้ไถได้เลย แต่เมล็ดพันธุ์อาจได้รับความเสียหายจากนกหนูมาก

การปลูกข้าวแบบหว่านเทือกหรือหว่านข้าวงอกหรือการทำนาหว่านน้ำตมแผนใหม่ วิธีการเตรียมดินเช่นเดียวกับแปลงตกกล้าหรือแปลงปักดำทั่วๆไป ต่อเมื่อทำเทือกหรือปรับเทือกให้เสมอกันครั้งสุดท้ายแล้วต้องปล่อยน้ำออกให้ แห้ง จากนั้นให้ชักร่องหรือทำร่องให้เป็นแปลงย่อยที่มีความกว้าง 3-4 เมตร เพื่อให้เทือกแห้งดียิ่งขึ้น เสร็จแล้วนำข้าวงอกที่เตรียมไว้แล้วมาหว่านลงในแปลงย่อย ๆ นั้น

การปลูกข้าวแบบหว่านข้าวงอกหรือการปลูกแบบนาหว่าน น้ำตม ในพื้นที่บางแห่งเป็นที่ลุ่มไม่สามารถระบายน้ำออกได้และบางแห่งดินเปรี้ยวด้วย เตรียมดินเหมือนกับทำนาดำแล้วทิ้งไว้ตกตะกอนเพื่อให้น้ำที่ขังอยู่นั้นใส ในระหว่างที่ตกตะกอนนั้นให้รีบหว่านข้าวงอกลงไป เมล็ดข้าวซึ่งหนักกว่าตะกอนจะตกถึงผิวดินก่อน และตะกอนนั้นจะตกลงไปทับเมล็ดข้าวอีกทีหนึ่งทำให้น้ำไม่สามารถพัดพาเมล็ดข้าวงอกลอยไปที่อื่นได้ เมื่อตะกอนตกหมดแล้วน้ำจะใสให้เมล็ดข้าวได้รับแสงแดดที่ผ่านน้ำลงไปข้าวก็จะเริ่มงอกและเจริญเติบโตต่อไป
การปลูกข้าวนาดำ หมายถึงปลูกข้าวที่ต้องมีการเพาะเมล็ดข้าวหรือตกกล้าในแปลงขนาดเล็กเสียก่อนแล้วจึงถอนต้นกล้าเอาไปปักดำในแปลงใหม่ วิธีการแบบนี้ถ้าพิจารณากันในด้านผลผลิตแล้วจะสูงกว่าการทำนาวิธีอื่น หลังจากทำการปลูกข้าวแล้วชาวนาต้องให้การดูแลรักษาต้นข้าวในนาเป็นอย่างดีจนกระทั่งเก็บเกี่ยว เช่นการป้องกันวัชพืชโรคและแมลงต่าง ๆ ไม่ให้ทำลายต้นข้าว ซึ่งอาจจะทำให้ผลผลิตลดลงได้ นอกจากนั้นก็ต้องดูแลให้ปุ๋ยแก่ต้นข้าวอันเปรียบเสมือนอาหารเสริมจากอาหารที่ต้นข้าวได้รับจากดิน น้ำ และอากาศ