จิตวิทยาพัฒนาการมนุษย์

จิตวิทยาพัฒนาการวัยทารก

(Infancy and Babyhood)

วัยทารกแรกเกิดเป็นวัยตั้งแต่แรกคลอดจากครรภ์มารดาจนกระทั่งสองสัปดาห์หลังคลอด เป็นช่วงสำคัญและวิกฤตสำหรับทารก เนื่องจากเป็นช่วงของการปรับตัว คือทารกต้องปรับตัวอย่างมาก จากการที่ต้องเผชิญกับสิ่งแวดล้อมที่เปลี่ยนแปลงไปจากภายในครรภ์มารดาสู่ภายนอกครรภ์มารดา ต้องปรับตัวทุกเรื่องทั้งด้านการปรับอุณหภูมิของร่างกายที่เปลี่ยนแปลงไปเพื่อให้ได้รับความอบอุ่น การหายใจ การขับถ่าย การดูดกลืนและการย่อยอาหาร เป็นต้น

พัฒนาการวัยทารกแรกเกิด

พัฒนาการทางกาย
ทารกแรกเกิดจะมีน้ำหนักตัวโดยเฉลี่ย 3,000 กรัม ลำตัวยาวประมาณ 45-50 เซนติเมตร น้ำหนักและความยาวของลำตัวทารกเพศชายจะมากกว่าทารกเพศหญิงเล็กน้อย ระยะนี้เป็นช่วงของการปรับตัว น้ำหนักของทารกจะลดลงเล็กน้อย แต่จะเพิ่มขึ้นเมื่อทารกเริ่มปรับตัวเข้ากับสิ่งแวดล้อมได้ สัดส่วนร่างกายของทารกยังไม่ดีนัก การเคลื่อนไหวจะมีลักษณะเป็นปฏิกิริยาสะท้อน (reflex) เช่น การจาม การดูด หรือการหาวนอน เป็นต้น ระยะแรกทารกไม่อาจควบคุมกล้ามเนื้อได้ สายตาทำงานไม่ประสานกัน การมองเห็นสิ่งต่าง ๆ เป็นไปอย่างไร้จุดหมาย ไม่สามารถจับจ้องสิ่งใดได้จนกว่าจะมีอายุ 7 วัน ต่อมน้ำตายังไม่ทำงานในระยะแรก เวลาทารกร้องไห้จึงยังไม่มีน้ำตาออกมา การได้ยินเสียงจะเกิดขึ้นก่อนการมองเห็นสีต่าง ๆ การลิ้มรส ทารกจะตอบสนองต่อรสหวานในทางบวก และตอบสนองรสเค็ม ขม เปรี้ยวในทางลบ ระยะเวลาส่วนใหญ่ของทารกจะใช้ในการนอนหลับถึง 80 เปอร์เซ็นต์ ตื่นเพียง 1-2 ชั่วโมงต่อวัน สายสะดือที่ตัดไว้จะค่อย ๆ แห้งและหลุดออกไปเองภายใน 7-10 วัน

พัฒนาการทางอารมณ์
ระยะแรกคลอดทารกจะมีอารมณ์ตื่นเต้นเพียงอย่างเดียว จากนั้นจะมีพัฒนาการทางอารมณ์ดังนี้ (Hurlock, 1982 อ้างถึงในทิพย์ภา เชษฐ์เชาวลิต, 2541, น. 38-39)

1. อารมณ์พอใจ แจ่มใส ดีใจ จะเกิดเมื่อทารกถูกสัมผัสตัวเบา ๆ เมื่อได้รับความอบอุ่นด้วยการกอดเมื่อได้ดูดนม หรือได้รับการเห่ไกว เป็นต้น
2. อารมณ์ไม่พอใจ จะเกิดขึ้นเมื่อทารกถูกจับไม่ให้เคลื่อนไหว ถูกเปลี่ยนท่าอย่างรวดเร็ว ไม่ได้รับการอุ้มชู ได้ยินเสียงดังทันที หรือเมื่อมีความเจ็บป่วย เป็นต้น

อารมณ์ทั้งสองลักษณะของทารกจะเกิดขึ้นสลับกันไป ขึ้นอยู่กับประสบการณ์การเลี้ยงดูที่ได้รับ หากได้รับการเลี้ยงดูที่เหมาะสม จะช่วยให้ทารกมีความรู้สึกมั่นใจ อบอุ่น มีอารมณ์แจ่มใส และมองโลกในแง่ดีต่อไป

พัฒนาการทางสังคม

การสื่อสารของทารกวัยนี้คือการร้องไห้ ระดับเสียงและรูปแบบการร้องไห้จะบ่งบอกถึงความรู้สึกและความต้องการของทารก เช่นเสียงร้องไห้ที่ดัง และหยุดเป็นระยะ สม่ำเสมอ หรือร้องไห้จ้า หมายถึง หิวหรือไม่สุขสบาย ถ้ามีการขยับตัวขณะร้องไห้ หมายถึงร้องเพราะไม่สุขสบายจากการเปียกปัสสาวะ เสียงร้องไห้ที่แผดแหลมหมายถึงการไม่ได้รับการตอบสนอง เสียงร้องครวญครางสลับกับแผดแหลมหมายถึงความเจ็บปวด เช่น ปวดท้อง อ่อนเปลี้ย เป็นต้น (ทิพย์ภา เชษฐ์เชาวลิต, 2541, น. 39) ลักษณะที่สำคัญของทารกวัยนี้คือความไวต่อความรู้สึก ด้วยการกระตุ้นทางประสาทสัมผัส เช่น เมื่อได้รับสัมผัสทางร่างกาย หรือได้ยินเสียงทารกจะเงียบและฟังอย่างสนใจ ระยะนี้การให้การสัมผัสที่อบอุ่นอย่างเหมาะสมจะช่วยให้เด็กมีความรู้สึกที่ละเอียดอ่อน มีความเข้าใจ เห็นใจ และเข้าร่วมกลุ่มกับผู้อื่นได้ดียิ่งขึ้น

พัฒนาการทางสติปัญญา

วัยนี้ทารกจะสามารถรับรู้และมีปฏิกิริยาตอบสนองต่อสิ่งเร้าที่เข้ามากระตุ้นได้ สามารถแยกลักษณะของเสียงที่แตกต่างกันได้ ชอบฟังเสียงที่นุ่มนวล ไพเราะ เช่น เมื่อได้ยินเสียงเพลงหรือเสียงเห่กล่อม ทารกจะเงียบฟังและพักหลับได้ นอกจากนี้ทารกสามารถมองตามของเล่นที่มีสีสดใส เช่น สีแดง สีเหลือง สีเขียว ในระยะ 8 นิ้วที่อยู่กลางลานสายตาได้

การส่งเสริมพัฒนาการและการปรับตัว

การส่งเสริมพัฒนาการและการปรับตัวของทารกช่วงนี้มีความสำคัญต่อการพัฒนาบุคลิกภาพของบุคคลมาก โดยมีแนวทางการเลี้ยงดูดังนี้

ผู้เลี้ยงดูควรมีสุขภาพกายและสุขภาพจิตที่ดี มั่นคง ซึ่งจะส่งผลต่อปฏิกิริยาการเลี้ยงดูที่เป็นไปอย่างสม่ำเสมอ สัมผัสของผู้เลี้ยงดูจะช่วยให้ทารกรับรู้ได้ถึงอารมณ์ ความอ่อนโยน และความรู้สึกปลอดภัย
ผู้เลี้ยงดูควรตอบสนองความต้องการของทารกอย่างเหมาะสมทั้งด้านร่างกาย จิตใจ และสังคม คือ การให้ได้รับอาหารเมื่อทารกหิว ให้หลับนอน พักผ่อนในบรรยากาศที่บริสุทธิ์ ได้รับความสุขสบาย ได้รับฟังเสียงที่สุนทรี ได้รับความอบอุ่นจากการกอดรัด อุ้มชู หรือการพูดคุยจากผู้เลี้ยงดู
ผู้เลี้ยงดูควรได้รับความรู้ความเข้าใจในเรื่องการดูแลทารกแรกเกิด เช่นพัฒนาการด้านต่าง ๆ ของทารก ปฏิกิริยาที่เกิดขึ้นในแต่ละช่วง รวมทั้งการเลี้ยงดูเพื่อส่งเสริมพัฒนาการให้เหมาะสม โดยเฉพาะผู้เลี้ยงดูหรือพ่อแม่ที่มีบุตรคนแรก เพื่อให้คลายความรู้สึกกังวล มั่นใจต่อการเลี้ยงดู และสามารถปรับตัวกับบทบาทของการเป็นพ่อแม่ที่ดีได้

สรุป
ทารกแรกเกิดเป็นวัยแห่งการพึ่งพาผู้อื่นโดยสิ้นเชิง ไม่สามารถช่วยเหลือหรือตอบสนองความต้องการของตนเองได้ในทุกเรื่อง ไม่สามารถสื่อสารได้โดยตรง จะกระทำด้วยการร้องไห้ หากวัยนี้ได้รับการตอบสนองความต้องการทุกด้านอย่างเหมาะสมจากผู้เลี้ยงดู จะช่วยให้ทารกเกิดความรู้สึกอบอุ่น มั่นคง มั่นใจในความปลอดภัย และไว้วางใจต่อสิ่งแวดล้อมรอบตัว ส่งผลต่อการพัฒนาบุคลิกภาพที่เหมาะสมในวัยต่อไป