ความรู้ทั่วไป สารนิเทศ การศึกษา คอมพิวเตอร์ >>

เกร็ดความรู้ จากสารานุกรมไทย

หนังใหญ่

เป็นมหรสพชั้นสูงอย่างหนึ่งของไทย มีมาตั้งแต่สมัยอยุธยา ในสมัยโบราณ แสดงเฉพาะในงานพระราชพิธีสำคัญ ตัวหนังใหญ่ทำด้วยหนังวัวที่ฉลุฉลัก ลวดลายเป็นรูปตัวละคร ในเรื่องรามเกียรติ์ มีขนาดสูง ตั้งแต่ 1 - 2 เมตร

เมื่อมีหนังตะลุง ซึ่งมีขนาดเล็กกว่าเข้ามาเผยแพร่ จึงเรียกหนังที่มีมาแต่เดิมว่า หนังใหญ่ ตามปรกติหนังใหญ่ทำจากหนังวัว เมื่อทำเป็นตัวหนังเสร็จแล้ว จะมีความโปร่งแสงเรียกว่า หนังแก้ว เวลาเชิดแผ่นหนังทาบบนจอ ผ้าขาวจะแลเห็นลวดลายสวยงาม

นอกจากหนังใหญ่ทั่ว ๆ ไปที่ใช้หนังวัวฉลุฉลักแลัว ยังมีหนังเจ้าสามตัวเรียกว่า หนังครู คือ ฤาษี พระอิศวร และพระนารายณ์ ใช้เชิดตอนเบิกหน้าพาทย์สามตระ เป็นการไหว้ครูก่อนเริ่มแสดงหนังใหญ่ หนังตัวฤาษีใช้หนังเสือ หรือหนังหมีฉลุฉลัก ส่วนหนังตัวพระอิศวรและพระนารายณ์ ใช้หนังวัวที่เสือกัดตาย ออกลูกตาย หรือถูกฟ้าผ่าตาย เรียกว่า โคตายพราย

แผ่นหนังใหญ่ ที่ฉลุฉลักเป็นรูปต่าง ๆ ของตัวละคร เรื่องรามเกียรติ์เหล่านี้ จะต้องระบายสีให้ถูกต้องตามพงศ์ ในเรื่องรามเกียรติ์ เมื่อทำตัวหนังเสร็จแล้ว จะต้องมีไม้สองอัน เรียกว่า ไม้ตับ หรือไม้คาบตัวหนัง ทำด้วยไม้ไผ่สองอัน คาบตัวหนังทางด้านซ้าย และด้านขวา เหลือไม้ตับลงมาใต้ตัวหนังประมาณ 50 ซม. สำหรับให้คนเชิดจับนำตัวหนังออกเชิด

หนังใหญ่ ที่ทำเสร็จแล้ว จะมีลักษณะแตกต่างกันอยู่หกประเภทคือ

1. หนังเฝ้า หรือหนังไหว้ เป็นหนังภาพเดี่ยวหน้าเสี้ยว (หันด้านข้าง) นั่งคุกเข่าพนมมือ ใช้เชิดในตอนเข้าเฝ้า มีขนาดเล็ก สูงประมาณหนึ่งเมตร
2. หนังคเนจร หรือหนังเดิน เป็นหนังภาพเดียว หน้าเสี้ยว ทำท่าเดิน มีพญานาครองรับอยู่ที่ใต้เท้า ใช้ในตอนเดิน
3. หนังง่า เป็นหนังภาพเดี่ยว หน้าเสี้ยวทำท่าเหาะ หนังง่ายังมีลักษณะผิดแผกออกไปอีกสองอย่างคือ ตัวหนังทำท่าโก่งศรเรียกว่า หนังโก่ง ถ้าทำท่าแผลงศรเรียกว่า หนังแผลง หนังง่าใช้ในตอนเหาะ ตอนโก่งศร และแผลงศร
4. หนังเมือง หรือหนังปราสาท เป็นหนังภาพเดี่ยว หรือหลายตัวอยู่ในผืนเดียวกัน ต้องมีภาพปราสาท ราชวัง ศาลา หรือตัวอาคารประกอบในหนังสือประเภทนี้หนังเมืองใช้ในตอนทศกัณฐ์นั่งเมืองว่าราชการ หรือพญายักษ์ตนใดตนหนึ่งออกว่าราชการ ถ้าเป็นภาพพระรามอยู่ในพลับพลาเรียกว่า หนังพลับพลา ถ้าตัวในเรื่องทำท่าเล้าโลมกันเรียกว่า หนังปราสาทโลม ถ้ามีบทพูดกันเรียกว่า หนังปราสาทพูด หนังเมืองมีขนาดใหญ่ประมาณ 1.5 เมตร สูงประมาณ 2 เมตร
5. หนังจับ เป็นหนังที่มีภาพตั้งแต่สองตัวขึ้นไปทำท่ารบกัน หนังจับมีขนาดใหญ่เช่นเดียวกับหนังเมือง
6. หนังเบ็ดเตล็ด เป็นหนังที่ไม่อยู่ในห้าประเภทที่กล่าวแล้ว มีหนังภาพลูกศร ภาพราชรถ ภาพต้นไม้ และหนังตัวตลก จึงมีหนังภาพลิงขาวมัดลิงดำ ซึ่งบางทีก็เรียกว่าหนังเตียว

เรื่องที่ใช้แสดงหนังใหญ่คือเรื่องรามเกียรติ์ แม้จะมีเรื่องอื่นบ้างแต่ก็ไม่เป็นที่นิยม หนังใหญ่แสดงบนพื้นดิน โดยมีจอผ้าขาวยาวประมาณ 16 เมตร สูงประมาณ 6 เมตร ปักเสาสูงสี่ต้น เรียงกันห่าง ๆ ปลายเสาปักธงและหางนกยูง ด้านหลังจอปลูกร้านเล็ก ๆ ด้านละร้าน ปูแผ่นสังกะสีสำหรับกองไต้ หรือกะลามะพร้าวจุดไฟส่องสว่างไปที่จอ เมื่อมีตะเกียงแมงดาจึงเปลี่ยนมาใช้ตะเกียงแมงดาแทน ปัจจุบันใช้ไฟฟ้า แต่สู้แสงไฟจากกะลามะพร้าว และไต้ไม่ได้ เพราะเวลาไฟลุกจะมีประกายวูบวาบสูงต่ำ ทำให้แลเห็นลวดลาย ตัวหนังใหญ่ที่ทาบจอผ้าขาวมีชีวิตชีวาขึ้น

คนเชิดหนังใหญ่ ต้องมีประมาณ 8 - 10 คน หนังใหญ่บางตัวต้องใช้คนเชิดหลายคน จะต้องใช้ลำตัว และแขนขาเป็นสำคัญ
คนพากย์ - เจรจา ควรมีไม่น้อยกว่า 2 - 4 คน จะได้เจรจาโต้ตอบกันทันท่วงที
ดนตรีที่ใช้ประกอบการแสดงเป็นวงปี่พาทย์ จะเป็นแบบใดก็ได้ตามฐานะของงาน แต่ในวงปี่พาทย์จะต้องมีเครื่องดนตรีพิเศษเพิ่มขึ้นมาอีกสามอย่างคือปี่กลาง กลองติ๋ว และโกร่ง

การแสดงหนังใหญ่ในตอนกลางวันเรียกหนังกลางวัน มักแสดงเรื่องรามสูร เมขลา เป็นการแสดงอวดความสวยงามของตัวหนัง ผู้เชิดหนังจะออกมาเชิดทางหน้าจอ ถ้าเป็นการแสดงกลางคืน จะมีการพากย์สามาตรไหว้ครูเสียก่อน แล้วแสดงชุดจับลิงหัวดำ จากนั้นจึงแสดงเรื่องตามที่กำหนด จนกระทั่งหยุดพักการแสดงตอนต้น ซึ่งเป็นเรื่องราวการทำศึกของพระรามกับพญาขร ทูตและตรีเศียร พอถึงพญาขรล้มก็หหยุดพักการแสดงเรียกว่า ขรล้ม หรือล้มขร ต่อจากนั้นก็จะพักนอน ในตอนนี้เรียกว่า หนังยับ พอใกล้รุ่งจึงแสดงอีกชุดหนึ่งจนถึงสว่างเรียกว่า เล่นหนังยังรุ่ง

ในสมัยโบราณ มีผู้คิดเอาการแสดงโขนเข้าไปแทรกในระหว่างการเชิดหนังใหญ่อยู่หลายตอนเรียกว่า หนังติดตัวโขน เป็นวิวัฒนาการของการแสดงโขน ที่แสดงทางหน้าจอผ้าขาวเรียกว่า โขนหน้าจอ

>>> กลับหน้าหลัก สารานุกรมไทย >>>